|
تاریخ انتشار : 04.06.2017
آیا روزه‌ی مسلمانها پیشینه‌ای
دارد؟
(سخنی کوتاه برای اندیشیدن)
حمید محبی
دستور روزه گرفتن از کجا آمده است؟ یکی از
دستورات صریح روزه گرفتن برای مسلمانان اینگونه است:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ
كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ
تَتَّقُونَ (سورة البقرة ـ ۱۸۳)
برگردان (بدون تفسیر): ای کسانیکه ایمان آورده‌اید، روزه بر شما
نوشته شد، همچنانکه برکسان پیش از شما نوشته شد، شاید شما
پرهیزگارشوید. (سوره‌ی گاوماده ـ ۱۸۳)
با توجه به اینکه كُتِبَ فعل مجهول از مصدر کتب در باب ثلاثی مجرد
است. (کتب : نوشتن)
جملات عربی آیه‌ی بالا چند مفهوم را می رسانند.
یکم اینکه دستور روزه گرفتن، توسط منبعی نوشته شده است.
دوم اینکه دستور روزه ابتدا برای کسان دیگری نوشته شده بود.
سوم اینکه دستور روزه گرفتن، بار دیگر برای مسلمانان هم نوشته شده
است.
پس ابتدا و آغاز روزه گرفتن از مسلمانان نیست. مسلمانان پس از کسان
دیگری که روزه برآنها نوشته شده بود، روزه داری را آغاز کرده اند
و آنرا یکی از شعائر مهم خود قرار داده اند.
اگر پس از خواندن جملات فوق، اندکی بیندیشیم به این پرسشها میرسیم:
پرسش یکم: منبعی که دستورات روزه گرفتن را نوشته است چه کسی بوده
است؟
پرسش دوم: آن نوشته‌ها در کجا قرار داشتند؟
پرسش سوم: آنانکه پیش از مسلمانان روزه برایشان نوشته شده بود چه
کسانی بودند؟
میدانیم که نوشتن درچهار چوب مادی مفهوم پیدا میکند. در
ماوراءالطبیعه نوشتن مفهوم ندارد. نوشتن از توانمندیهای یک موجود
مادی مانند انسان است و برای نوشتن به ابزارمادی نیاز خواهد بود.
همچنین میدانیم که مطابق اعتقادات اسلامی، آیات قرآن توسط فرشته‌ی
پیام رسان یا جبرئیل، گفته یا الهام می شدند. یعنی کسی نوشته‌ای
برای ابلاغ نمی آورد. از سوی دیگرباید بدانیم که یهودیان و مسیحیان
هم جناب جبرئیل را می شناختند و می شناسند. آنها او را گابریل
(Gabriel) می نامند.
پس چرا میگوید نوشته شد؟ چه کسی آنرا نوشته است؟ آیا نوشته ای در
کار بود؟ آن نوشته در کجا بود؟
آیا منظور نوشته‌ی کسانی است که متون مذهبی را می نوشته اند؟ چون
مخاطب آیه، ایمان آوردگان هستند، در این صورت نمی گفت بر شما نوشته
شد. میگفت شما آنرا نوشتید و نمیتوانست چنین بگوید زیرا آنزمان که
او میگفت یا مینوشت هنوز کاتبان مسلمان جملاتش را ننوشته بودند.
پاسخ پرسش یکم، موضوعی اعتقادیست. یک مسلمان باید به عنوان یک
اعتقاد بپذیرد یعنی ایمان بیاورد که دستور دهنده‌ی روزه، منبعی
بنام الله است. این را درهمان ابتدای اسلام آوردن با گفتن شهادتین
می پذیرد و پس از آن هرگز نبایستی بر آنچه پذیرفته است تردید کند.
برای داشتن اعتقاد، نیازی به تحقیق نیست. کسی از شما امتحان نمی
گیرد که ببیند آیا کتاب اعتقادی خود را خواده اید یا خیر. حتی
کودکی که پدرش مسلمان است، بی آنکه خود بخواهد یا بداند، از روز
نخست تولدش مسلمان خواهد بود و دیگر حق ندارد از دینی که برایش
تعیین شده است بیرون برود. اینچنین است که بسیاری از مسلمانان کتاب
اصلی خود را نخوانده اند ونیازی به خواندن آن هم احساس نمیکنند.
پاسخ پرسش دوم را در تفسیر پیدا میکنید.
تفسیر رشته یا به بیان اهل آن، علمی است که مفهوم نوشته‌های دینی
را روشن میکند. بر اساس تفسیری که آخوندها (در مفهوم کلی آن) و
اعوان و انصارشان دارند، باید فعل مرکب «نوشته شد» را «مقرر شد» یا
چیزی مانند آن معنی کنید. تا مقصود جمله قابل توجیه باشد.
درحالیکه آیه میگوید نوشته شد ما باید بگوییم مقررشد.
چرا اینطور است؟ آیا گوینده خودش نمیدانست که چه میخواهد بگوید؟
آیا گوینده به زبان عربی آشنایی کافی نداشت که درست بگوید؟ مفسرین
بهترمیدانند که منظور چه بود و چه باید گفته میشد؟ آیا گمان
نمیکنید منظور گوینده همان بود که گفت و اگر میخواست چیز دیگری
بگوید خودش میگفت؟
تفسیر موضوعی گسترده است که آخوندها، اسلاف و اخلاف آنها با
استفاده از آن، گاهی به یک جمله آنچنان مفهومی میدهند که ممکن است
حتی گوینده‌ی اصلی آن جمله را به تعجب وادارد.
بگذریم.
پرداختن به اعتقادات شخصی افراد و پرداختن به تفسیر، موضوع این
نوشته نیست. اعتقاد امری است در محدوده‌ی اختیارات و دانش فردی
انسانها. چند درصد انسانها برای داشتن یک اعتقاد دست به پژوهش و
تحقیق می زنند؟ نمیدانم اما گمان نمیکنم تعداد چنین افرادی در میان
معتقدان دینی، رقم قابل توجهی را تشکیل بدهد.
دراین نوشته با رعایت اختصار و خود داری از اطاله‌ی کلام،
میخواهیم با نگاهی کوتاه به پرسش سوم بپردازیم یعنی ببینیم، آنانکه
مسلمانان پس از آنها ادامه دهنده‌ی روزه هستند، چه کسانی بوده‌اند.
هدف اثبات چیزی نیست بلکه نشان دادن زاویه ای است که میتواند
زمینه‌ای برای اندیشیدن بیشتر باشد.
برای چه؟ برای اینکه هرکس برای رسیدن به درکی درست از موضوعات
بایستی خودش مطالعه و تفکر کند. القاء کردن نظرات نه درست است و نه
راه به مسیردرستی می برد.
برای کمی جستجو، ببینیم در منطقه‌ای که اسلام در آن بنیانگذاری شد،
روزه چه سابقه‌ای در آیین‌ها داشت.
یکم. آیین زرتشت (Zoroastrianism): (۲)
در آیین زرتشت روزه گرفتن به صورت خودداری از خوردن و آشامیدن
بدلیل اینکه باعث سستی و عدم فعالیت مفید و کار روزانه میشود،
ناپسند دانسته شده است. در آیین زردشت بی کاری و تن پروری عملی
نکوهیده است.
در وندیداد، فرگرد سوم، فقره ۳۳ آمده است:
«… آن کس که سیرغذا می خورد، توانایی می یابد که نیایش کند،
کشاورزی کند و فرزندان به وجود آورد. جاندار از خوردن زنده می ماند
و از نخوردن می میرد.»
اما برای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات، زرتشتیان در روزهای
معینی از ماه ( دوم، دوازدهم، چهاردهم و بیست ویکم ) از خوردن گوشت
پرهیز می کردند و هنوز هم گاهی پرهیز میکنند. شاید شما هم مانند من
این گونه افراد را از نزدیک دیده باشید.
دوم. آیین مسیحییت (Christianity):
آیین مسیحییت در بیش از دوهزار سال قبل درمیان یهودیان پدید آمد.
مریم، مادرعیسی در کنیسه‌ی یهودیان خدمت میکرد.
در تاریخ طبری چنین میخوانیم:
« مریم و یوسف بن یعقوب، پسرعم وی (عم: عمو)، به خدمت کنیسه بودند
وچنانکه گفته‌اند وقتی مریم آب نداشت و یوسف آب نداشت، کوزه می
گرفتند و به غاری که آب خوشگوار آنجا بود، می رفتند و کوزه خویش را
پر آب میکردند و به کنیسه باز میگشتند.»
(تاریخ طبری - جلد دوم - انتهای صفحه‌ی ۹۶)
بعدها چه اتفاقاتی افتاد، آیین مسیحیت چگونه بنیانگذاری شد و
مسیحیت تا چه اندازه تحت تأثیر آیین یهود بود، خود موضوع دیگریست.
روزه در آیین مسیحیت تابع احکام مذهبی نیست، آیین خاصی ندارد و هر
مسیحی هر وقت بخواهد می تواند روزه بگیرد.
مسیحیان آزاد هستند که در هر زمان، بطور انفرادی یا دسته جمعی،
برای یک روز یا روزهای متعدد، و یا حتی برای چند ساعت، روزه
بگیرند.
روزه مسیحی، به منظور ثواب، ریاضت و یا بدست آوردن دل خدا و نجات
از گناه، بجا آورده نمیشود.
مسیحیان معتقدند روزه‌ی مسیحی کمک میکند که یاد بگیرند از
خودخواهی انسانی دوری نموده و ازخودگذشتگی داشته باشند و بیشتر قدر
و ارزش فداکاری عیسی را درک کنند.
در انجیل از قول عیسی خطاب به شاگردانش دربارهی روزه چنین نقل
میشود:
« وقتی روزه می‌گیرید مانند ریاکاران، خودتان را افسرده نشان
ندهید. آنان قیافه‌های خود را تغییر میدهند تا روزه دار بودن خود
را به رخ دیگران بکشند. ……… اما تو وقتی روزه می‌گیری به سرت روغن
بزن و صورت خود را بشوی تا مردم از روزه تو باخبر نشوند بلکه فقط
پدر تو که در نهان است آنرا بداند. ……..»
(انجیل متی ـ باب ششم ـ آیه شانزده)
از جملات فوق بخوبی پیداست که عیسی در حال انتقاد کردن از نوعی
روزه‌داران است. این جملات زمینه‌ی یک پرسش دیگر را فراهم می
آورند.
عیسی خود در جایی دستور به روزه داری نمیدهد اما دربارهی آن
انتقاد می کند و توضیح میدهد. در نظر عیسی ریاکاران چه کسانی
بودند؟ در باره‌ی کدام روزه داران سخن می گفت؟ روزه‌داران آیینی
دیگر؟ روزه‌داران آیین یهود؟
آیین مسیح دارای سه شاخه‌ی اصلیست. بطور مختصر، روزه در هریک از
شاخه های این آیین به گونه‌ی زیر است:
۱. آیین کاتولیک (Catholicism):
روزه داری در آیین کاتولیک بر نخوردن گوشت در ایام روزه استوار
است.
کاتولیک‌ها در روزهای مقدس خود که عبارتند از: چهارشنبه‌ی خاکستر،
جمعه‌الصلیب و روزهای جمعه‌ی ماه ''لنت'' (انابت) (انابت: بازگشت
از گناه) تحت عنوان روزه، از خوردن گوشت خودداری میکنند.
کاتولیک‌ها تا قرن‌ها اجازه نداشتند در هیچ یک از روزهای جمعه‌ی
سال به گوشت لب بزنند، اما از اواسط دهۀ ۱۹۶۰ پرهیز از گوشت در
روزهای جمعه‌ی غیر از دوران لنت (انابت) اختیاری اعلام شد. (یعنی
کلیسای کاتولیک خود را تصحیح کرد.)
در این آیین در دو روزِ چهارشنبه‌ی خاکستر و جمعه الصلیب، خوردن دو
نوع غذای ساده و یک غذای معمولی مجاز است، اما مصرف گوشت ممنوع
می‌باشد.
۲. آیین ارتدوکس (Orthodoxy):
نحوه روزه داری در آیین ارتدوکس به این گونه است که از خوردن گوشت،
لبنیات و تخم مرغ پرهیز میشود. خوردن ماهی در برخی ایام روزه
مجاز و در برخی دیگر غیرمجاز است.
ارتودکسها معتقدند که روزه باعث میشود انسان بهتر بتواند در برابر
حرص و طمع و شکم پرستی مقاومت کند و مشمول فیض خدایش بشود.
پیروان کلیسای ارتدوکس دوره‌های مختلفی برای روزه دارند، از جمله
ماه ''لنت'' (انابت)، روزه‌ی رسولان، روزه‌ی معراج مریم (معراج: به
آسمان رفتن)، روزه‌ی ویژه میلاد مسیح، و نیز چند روزه‌ی یک روزه.
تمام روزهای چهارشنبه و جمعه نیز از روزهای روزه محسوب می‌شوند،
مگر در هفته‌هایی که در آنها روزه نگرفتن بلامانع است.
۳. آیین پروتستان (Protestantism):
در آیین پروتستان هیچ زمان و اجباری برای روزه گرفتن وجود ندارد.
در این آیین زمان و مدت روزه به خود افراد، کلیساها، سازمان‌ها یا
جوامع مسیحی بستگی دارد. از این رو برخی برای مدتی که خود انتخاب
میکنند به طور کامل از لب زدن به آب وغذا خودداری میکنند، برخی
دیگر تنها به نوشیدن مایعات اکتفا میکنند، برخی تنها خوراکهای
ویژه‌ای را می‌خورند، برخی از خوردن خوراکهای ویژه‌ای امتناع
میکنند وبرخی دیگرازخوردن یک یا چند وعده غذا صرفنظر می نمایند.
هدف آن است که از تن دادن به وسوسه برای خوردن خود داری شود.
پیروان این آیین به دلائل گوناگون از جمله تقویت روح، همبستگی با
فقیران و نیازمندان یا اعتراض به فرهنگ مصرفی جامعه امروزی، روزه
می گیرند.
البته میدانیم که این آیین در قرن شانزدهم آغاز شد و در زمان
پیدایش اسلام وجود نداشت.
سوم. آیین یهود (Judaism):
روزه درآیین يهود «تعنيت» نام دارد و به عنوان يكی از راههای
متعارف نزديكي به خدای آنها یعنی «یهوه» و كسب رحمتهای اوست. معنی
تعنیت رنج دادن به جان است.
(بیشتر: تعنیت یک واژه‌ی عربی بوده، ریشه‌ی آن در باب ثلاثی مجرد
چنین است:
عَنَّی: برخود سخت گرفتن و خود را ملزم به کارهای توانفرسا کردن.)
روزه دراین آیین به صورت اجباری انجام میشود. یهودیان بایستی در
روزهای روزه داری بطور کامل ازخوردن و آشامیدن خود داری میکردند.
این نوع روزه داری هنوزهم درآیین یهود امری الزامی و متداول است.
برپایه روایت‌های یهود٬ موسی پیش از دریافت الواح عهد از یهوه، چهل
شبانه روزدر کوه سینا روزه گرفت و از خوردن و آشامیدن پرهیز کرد.
مهمترین روزه نزد یهودیان، روزه «یوم کیپور» (یوم: روز) است که
بنابر اعتقاد یهود٬ با هدف بخشش گناهان انجام میشود. انجام این
روزه برای یهود از واجبات است و روزهای است که دستور مستقیم آن در
تورات وجود دارد. یهودیان در این روز باید از صبح تا شب، از خوردن
و آشامیدن پرهیز کنند، از خودشویی بپرهیزند، از استعمال بوی خوش و
روغن مالیدن به بدنشان خودداری کنند، همچنین آنها نباید کفش چرمی
به پا کنند ونباید با همسر خود نزدیکی کنند. یهودیان در روز کیپور،
چهار نوبت به کنیسه می‌روند و دعا و نماز می‌خوانند و یک بار هم
ایستاده مکتوبی را می‌خوانند که مربوط به آمرزش گناهان است. خاخام
پایان روزه یوم کیپور را با دمیدن در کرنای شوفار (شوفار: نوعی
سازی بادی) به آگاهی یهودیان می‌رساند، و آنها روزه خود را
می‌گشایند.
روزه‌های واجب در آیین یهود سه هدف اصلی را دنبال میکند:
یکم. توبه وطلب بخشش
دوم. یاد اوری یک مناسبت و یا سوگواری
سوم. تلاش برای استجابت (استجابت: پذیرفته شدن) حاجت (حاجت:
خواسته).
حال بنظر شما آنانکه پیش از مسلمانان، روزهای مشابه مسلمانان
برایشان نوشته شده بود چه کسانی بودند، روزه‌ی مسلمانان در
ادامه‌ی روزه‌ی چه کسانی انجام میشود؟
نتیجه گیری و یافتن پاسخ این پرسش برعهده‌ی اندیشه و خرد خودتان
است.
باشد تا به هرگونه‌ای که خود خواستید رستگار شوید.
یاری‌نامه‌ها برای دانستن بیشتر:
۱. تارنمای سرود زرتشت
۲. تارنمای Elam alive Ministries
۳. تارنمای انجمن کلیمیان تهران
۴. تار نمای christianity.mihanblog
بهداد. م
01.06.2017
_________________________________________________________
توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام
دریافت نمیشود.
|
