تاریخ انتشار :19.04.2025

مذاکره در لباس مقاومت؛ عقب‌نشینی بی‌سروصدای سپاه

عطا محامد

سال نو شمسی برای ایرانیان، پرالتهاب و در نوسان میان جنگ و توافقی نامعلوم آغازشده است. یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند در این مسیر را برای ایرانیان تاثیرگذار باشد، مواضع سپاه پاسداران در روند مذاکراتی است که میان تهران و واشنگتن آغازشده است. آنچه سپاه می‌گوید و نمی‌گوید، برای بسیاری از ناظران تعیین می‌کند که آیا درهای مذاکره همچنان باز خواهد ماند یا به سمت سناریوی جنگ بسته می‌شوند.

سپاه پاسداران از سوی آمریکا در فهرست سازمان‌های تروریستی قرارگرفته و سال‌ها یکی از اصلی‌ترین جبهه‌های جمهوری اسلامی در تقابل با واشنگتن بوده، اما این روزها فرماندهان آن در برخی مواضع از اصل مذاکره دفاع می‌کنند. حتی برخی اخبار غیررسمی می‌گویند، این مقامات سپاه در ایران بوده‌اند که به رهبر جمهوری اسلامی از ضرورت مذاکره گفته‌اند. همین امر به یکی از علل خوش‌بینی برخی در ایران بدل شده تا بگویند جمهوری اسلامی به دنبال رسیدن به توافق است؛ اما آیا واقعا در گفتار مقامات سپاه تغییری به وجود آمده است؟

چرخش سپاه به‌سوی دیپلماسی زیر سایه هشدار

درحالی‌که سال‌ها روایت رسمی نهادهای نظامی جمهوری اسلامی بر بی‌اعتمادی کامل به آمریکا، نفی مذاکره و تاکید بر «میدان» استوار بود، اکنون برخی فرماندهان سپاه به‌گونه‌ای سخن می‌گویند که گویی پذیرش مذاکره امری طبیعی و حتی ناشی از ابتکار ایران بوده است. این تغییر لحن، به‌ویژه زمانی معنادار می‌شود که از سوی مقاماتی مانند «ایرج مسجدی»، از چهره‌های میدانی و ارشد نیروی قدس سپاه مطرح می‌شود. او که معاون هماهنگ‌کننده نیروی قدس سپاه است، در ۲۴ فروردین گفت: «این ترامپ بود که نامه نوشت و از جمهوری اسلامی درخواست مذاکره کرد. جمهوری اسلامی هم به این درخواست پاسخ مثبت داد.» او اما تاکید می‌کند: «رویکردی که امروز دشمن در پیش‌گرفته، به دلیل قدرت بازدارندگی جمهوری اسلامی است.»


این سخنان، تنها مواضع مثبت درباره مذاکرات نبودند. «علی‌محمد اکبری»، فرمانده سپاه استان چهارمحال و بختیاری، نیز در مراسم اختتامیه جشنواره رسانه‌ای ابوذر، بر «ضرورت حمایت از دیپلماسی» تاکید کرد و گفت: «درزمینه مذاکرات، نباید دچار امیدواری مفرط یا ناامیدی شدید شد، بلکه حمایت از سربازان دیپلماسی وظیفه همگان است.»

اما در کنار این حمایت محتاطانه، مواضع سپاه پر از هشدار نیز بوده است. سرمقاله هفته‌نامه «خط حزب‌الله» با لحنی هشدارآمیز نوشت: «از تکرار مسیر انحرافی و خسارت‌های آن باید از همین ابتدا ممانعت شود... گره زدن تصمیمات و مسایل کشور به مذاکرات جاری، اغراق‌آمیز و ساده‌لوحانه است.»

مقامات سپاه وضعیت مذاکره را درنتیجه توانایی این نهاد می‌دانند، توانایی که باعث شده آمریکا یارای رویارویی با ایران نداشته باشد. «علی فدوی»، جانشین فرمانده کل سپاه، در این رابطه می‌گوید: «اگر آمریکایی‌ها اقدامی نکرده‌اند، نه اینکه نمی‌خواستند، بلکه نتوانسته‌اند.» او بر این نکته تاکید کرد که دشمنی آمریکا نه‌تنها پایان نیافته، بلکه به شکل پیچیده‌تری ادامه دارد. ازنظر او، سکوت آمریکا پس از عملیات وعده صادق، نشانه ضعف و نه حسن نیت است.

هم‌زمان، «اسماعیل قاآنی»، فرمانده نیروی قدس سپاه، در اسلامشهر نیز گفته است: «مقاومت با کمترین امکانات، بزرگ‌ترین ضربات را به دشمن وارد کرده است.» او این سخنان را در نخستین سالگرد شهادت سردار زاهدی و همراهانش در کنسولگری دمشق بیان کرد و تاکید کرد که آمریکا و اسراییل در برابر قدرت اراده شکست‌خورده‌اند.

سپاه؛ از مانع مذاکره تا حامی گفتگو

این مواضع مقامات سپاه در حالی به زبان آورده می‌شود که پیشتر، زمانی که برجام امضا می‌شد، مقامات این نهاد از امضای آن خوشحال نبودند و حتی «قاسم سلیمانی» آن روزها نسبت به امضای برجام دو و سه نیز هشدار می‌داد. در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۷، تنها یک روز پس از خروج آمریکا از برجام، «محمدعلی جعفری»، فرمانده وقت سپاه، گفته بود: «اقدام ترامپ در خروج از برجام را به فال نیک می‌گیریم... این مساله در آینده جمهوری اسلامی بسیار تعیین‌کننده است.»


او تاکید کرده بود که «آمریکا برای مذاکره قابل‌اعتماد نیست» و باید «بر توان داخلی تکیه کرد»، موضعی که سال‌هاست «سید علی خامنه‌ای» رهبر جمهوری اسلامی آن را تبلیغ می‌کند. ازنظر او، پیشرفت ایران حاصل تحریم بود و «آن امیدی که به برجام بسته‌شده بود امروز از بین رفته» و خروج آمریکا اثبات کرده که «موضوع اصلی، توان دفاعی و موشکی جمهوری اسلامی است.»

البته آن بی‌اعتمادی به آمریکا هنوز در سخنان فرماندهان سپاه دیده می‌شود؛ اما تفاوت امروز در این است که روایت رسمی سپاه دیگر صرفاً انکار مذاکره نیست، بلکه تلاشی است برای بازتعریف آن: «مذاکره اگر هم باشد، نتیجه بازدارندگی است؛ نه نشانه ضعف یا عقب‌نشینی.»

اما آنچه مواضع امروز سپاه را پیچیده‌تر می‌کند، سابقهٔ پرچالش این نهاد در مذاکرات «احیای برجام» بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ بود. در آن دوره، یکی از اصلی‌ترین موانع توافق، قرار داشتن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات‌متحده (FTO) بود. «حسین امیر عبداللهیان»، وزیر امور خارجه وقت، در فروردین ۱۴۰۱ به‌صراحت اعلام کرد که «خروج سپاه پاسداران از فهرست تحریم‌های آمریکا، یکی از موضوعات اصلی مذاکرات وین است.» حتی در ماه‌های پایانی دولت روحانی نیز گزارش‌هایی از توافق اولیه با آمریکا برای حذف نام سپاه از این فهرست منتشر شد.

گویا جمهوری اسلامی موضع آمریکا را به رسمیت شناخته و از مواضع پیشین خود عقب نشسته است. چراکه حتی در زمان بایدن، عدم خروج سپاه از فهرست تروریستی خط قرمز آمریکا بود. «جو بایدن» رییس‌جمهور پیشین آمریکا، در پاسخ به خبرنگار یک شبکه اسراییلی گفته بود: «بله حتی اگر این کار به قیمت نابودی توافق تمام شود، سپاه در لیست تروریستی باقی می‌ماند.» همین موضوع نشان می‌دهد که سپاه گام بزرگی به عقب در مقابل آمریکا برداشته است.

روایت قدرت یا عقب‌نشینی؟

در شرایطی که بخشی از فرماندهان سپاه با تاکید بر بازدارندگی نظامی، مذاکره را «نتیجه اقتدار» معرفی می‌کنند، چهره‌هایی مانند «رحیم صفوی»، مشاور عالی فرمانده کل قوا و فرمانده سپاه پیشین، روایت ایدئولوژیکی‌تری از این وضعیت ارائه می‌دهند. صفوی که معمولا در بزنگاه‌های راهبردی وارد فضای عمومی می‌شود، در سخنانی در ۲۴ فروردین، ترکیبی از ادبیات حماسی، مذهبی و ژئوپلیتیک را به کار گرفت تا بگوید جمهوری اسلامی آماده جنگ نیز هست، وی در مراسم گرامیداشت سالگرد شهادت شهدای حمله تروریستی رژیم صهیونیستی گفت: «ما صادق و قدرتمند هستیم و از مرگ نمی‌ترسیم... آمریکایی‌ها و غربی‌ها چون به حیات بعد از مرگ اعتقاد ندارند، آن‌ها از مردن می‌ترسند»

به نظر نمی‌آید که این آمادگی برای جنگ چندان از موضع قدرت باشد هرچند که فرماندهان سپاه ازجمله مسجدی می‌گویند: «ترامپ و صهیونیست‌ها فهمیده‌اند که نمی‌توانند با زبان زور با جمهوری اسلامی حرف بزنند. باید بیایند بنشینند مثل آدم‌حسابی حرف‌هایشان را بزنند.» درعین‌حال که تاکید دارد «اگر رویکرد مثبتی داشته باشند، مذاکرات می‌تواند نتیجه‌بخش باشد.» درواقع فرماندهان سپاه در تلاش‌اند تا بگویند تصمیم به مذاکره نه از سر اضطرار، بلکه بر پایه بازدارندگی بوده است.

«علی محمدی سیرت»، نماینده ولی‌فقیه در نیروی قدس سپاه نیز می‌گوید: «اگر آن‌ها معقول و منطقی برخورد کنند، ممکن است به نتیجه خوبی برسد، اما اگر از روی خودخواهی، زورگویی و قلدرمآبی باشد، به هیچ‌کدام از این‌ها پاسخ مثبت نخواهیم داد.»

سپاه می‌کوشد تمایل امروز خود به مذاکره را نه به‌عنوان عقب‌نشینی، بلکه به‌مثابه تصمیمی عقلانی و مقتدرانه جلوه دهد. این موضوع را در ۲۴ فروردین، «محمدرضا نقدی»، معاون هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران به‌خوبی در یک جمله نشان می‌دهد: «روزی که همه دنیا از آمریکا می‌ترسیدند، ما رفتیم لانه جاسوسی و تفنگدارانش را گرفتیم؛ حالا که دیگر هیچ زور و توانی برایش نمانده، چرا باید بترسیم؟»

روایت بی‌اعتمادی به آمریکا همچنان در سخنان فرماندهان سپاه حضوری پررنگ دارد، اما تفاوت امروز در آن است که برخلاف گذشته، سپاه دیگر مذاکره را نفی نمی‌کند؛ بلکه آن را نتیجه طبیعی قدرت بازدارندگی خود می‌داند و از آن دفاع می‌کند. بااین‌حال، برخی تحلیل‌گران معتقدند این چرخش، نشانه عقب‌نشینی معنادار از سوی جمهوری اسلامی است، عقب‌نشینی‌ای که حتی ممکن است در آینده شامل برنامه موشکی تهران نیز بشود؛ برنامه‌ای که در کنترل مستقیم سپاه قرار دارد. موضوعی که «استیو ویتکاف»، نماینده ترامپ، اخیرا بر آن تاکید کرده است. از این منظر، برخلاف روایت فرماندهانی که مذاکره را نشانه قدرت می‌داند، واقعیت میدانی حاکی از افزایش فشارهای چندلایه بر جمهوری اسلامی است، فشارهایی که جمهوری اسلامی را در موقعیت سخت تصمیم قرار داده است.

________________________________________________________

توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام دریافت نمیشود.