|
یکی از عواقب جنگ لیبی
فیلیپ لی مایر
برگردان: محمدکاظم جعفری
منطقه ساحل چگونه به بشکه باروت تبدیل شد؟
کودتای نظامی ٢٢ مارس در کشور آفریقایی مالی که رژیم «الگو»ی «آمادو تومانی
توره» رییس جمهوری این کشور را سرنگون کرد، بر سردرگرمی و پریشانی در سطح
منطقه افزوده است. نوار صحرا – ساحل که بوسیله شورشیان جدید جنبش های توارق
به لرزه درآمده است، همچنین از مصونیتی رنج می برد که گروههای مسلحی که خود
را القاعده در مغرب اسلامی می نامند، از آن برخوردارند.
«بی کفایتی ... (و) ناتوانی در مبارزه با شورشیان و گروههای تروریستی در
شمال». این سخن افسران جوان لباس پلنگی در مالی درباره رییس جمهوری این
کشور است. آنها روز ٢٢ مارس در باماکو، سخنان چندان سنگینی علیه رییس سابق
خود به زبان نیاوردند. «آمادو تومانی توره» همان رییس جمهوری و ژنرال سابق،
کسی که مدت زمان زیادی به مثابه «سرباز دموکراسی» معرفی شد. در مارس ١٩٩١
او با مشارکت در یک کودتا علیه ژنرال «موسی ترائوره»، در راس کمیته انتقالی
برای رهایی ملت قرار گرفت. توره در پی برپایی مجمع ملی و انتخاباتی که
برگزار شد، توانست قدرت را به غیر نظامیان باز گرداند. او در سال ٢٠٠٢
باردیگر وارد سیاست شد و توانست رییس جمهور شود. دوره دوم ریاست جمهوری او
قرار بود با انتخاب جانشین او در ٢٠ آوریل امسال به پایان برسد.
کمیته ملی تصحیح دموکراسی و ترمیم نظام حکومتی (CNRDRE) ، نهادهای کشور را
به حالت تعلیق درآورده و فرآیند انتخابات پیش تر مقرر شده را متوقف کرده
است با دادن این اطمینان که خواستار «مصادره دموکراسی» نیست بلکه در حقیقت،
بدنبال «اعاده وحدت ملی و تمامیت ارضی» است. این کمیته درعین حال درباره یک
نکته چیزی نگفت؛ این که رژیم نظامی که با محکومیت همگانی مواجه شده است،
چگونه خواهد توانست شرایط را به نفع خود در منطقه شمال، خفته در کنار
مرزهای الجزایر و نیجر، تغییر دهد؟
تنها فعالیت اقتصادی در مناطق کم جمعیت تر ساحل، امور مربوط به گردشگری می
باشد که اکنون دیگر متوقف شده است. منطقه ارتفاعات بزرگ تاودانی متعلق به
الجزایر و مالی، منطقه کوهستانی آیار در نیجر و منطقه آدرار در شمال
موریتانی اکنون دیگر خالی از بازدیدکنندگان خارجی است. (نگاه کنید به نقشه).
علاوه بر این، در چند ماه گذشته، بازگشت هزاران جنگجوی - اکثرا توارق (١)-
از لیبی، انتشار سلاح و گسترش انفجاری قاچاق کوکایین و سیگار سبب گسترش یک
جنگ پنهان در جنوب الجزایر، شمال مالی، شمال نیجر و همچنین بخشی از خاک
موریتانی شده است.
«هرگز تصور نمی کردم که یک مشت آدم دیوانه و خشمگین که از ناآرامی های دهه
٩٠ الجزایر الهام گرفته اند، به جایی برسند که منطقه صحرا- ساحل در خاور
دور (در شمال غرب آفریقا) را به وضع کنونی درآورند؛ ساکنان محلی را دچار
وحشت کنند و به بدبختی و بی نوایی بکشانند». این گفته آقای «موریس فرون»
مدیر شرکت گردشگری «پوینت آفریک» است. او این سخنان را با افسوس به زبان می
آورد و از این مبهوت است «که امروز کودکان ١٥ ساله خیابانی دیده می شوند که
کلاشینکوف در دست دارند و در شهر گائو (Gao) (٢) قانون تعیین می کنند».
پوینت آفریک پایه گذاری شده در سال ١٩٩٦ میلادی، یک شرکت گردشگری و از
نخستین شرکت هایی است که طرح کشف منطقه ساحل و اعزام تورهای گردشگری به این
منطقه را مطرح کرد اما این شرکت اکنون باید بساط خود را از منطقه برچیند.
این امر به حادثه تروریستی سال ٢٠٠٧ در موریتانی که منجر به کشته شدن
گردشگران فرانسوی شد و نیز گروگانگیری کارکنان شرکت صنعتی فرانسوی - چند
ملیتی Areva در شمال نیجر در ٢٠١٠ مربوط می شود.
شورش «مردان آبی» (٣) در قالب حمله ای در روز ١٧ ژانویه ٢٠١٢ به مِناکا در
شمال مالی آغاز و چندین هفته با حملات موفق به مراکز و پایگاه های نظامی
ارتش مالی پی گرفته شد. از جمله این حملات، بدست گرفتن کنترل پادگان تسالیت
(در شمال شرقی مالی) در روز ١١ مارس بود. جنبش ملی برای آزادی آزاواد
(MNLA) که در سال ٢٠١١ بوجود آمد یک گروه جنگجوی کارآزموده یکهزار نفره
ترتیب داد که از جمله آنها چهار صد تن از گارد سابق معمر قذافی رهبر سابق
لیبی هستند. نبردهای این گروه از سال ٢٠١٢ با «همکاری» جنبش انصار الدین،
مرتبط با شاخه القاعده در مغرب اسلامی (AQMI) انجام می شود که امروز مدعی
اعمال کنترل بر بخش اساسی شمال غربی مالی است.
جنبش ملی برای آزادی آزاواد به مثابه احیای شورش های توارق است که در سال
های ١٩٦٣، ١٩٩٠ و ٢٠٠٦ رخ داد. این جنبش خواستار استقلال مناطق تومبوکتو،
گائو و کیدال در شمال مالی است. این مناطق ٨٠٠ هزار کیلومتر مربع وسعت دارد
و بیش از ٦٥ درصد از خاک کشور مالی (یک و نیم برابر مساحت فرانسه) را شامل
می شود. با این حال تنها ده درصد جمعیت کشور یعنی ١٤ میلیون نفر در این سه
منطقه ساکن هستند که براساس تقسیمات جدید کشوری، میان ١٣ «دایره» تقسیم شده
اند. (٤)
آقای «محمود آق آقهالی» رییس دفتر سیاسی MNLA می گوید. «پیش¬تر ، در سال
١٩٥٧، توارق به فرانسویان (مستعمره نشینان) گفته بودند که آنها خواستار
گنجانده شدن در چارچوب جمهوری مالی نیستند». «از سی سال گذشته تاکنون گفت و
گوهایی با حکومت انجام شده، موافقت نامه هایی امضا شده اما نتیجه ای در بر
نداشته است». (٥) طرفداران استقلال شمال مالی بر این باورند که دولت این
منطقه را رها کرده است و توجهی به آن ندارد. این مساله البته مورد اذعان «آمادو
تومانی توره» رییس جمهوری (برکنار شده) این کشور نیز قرار داشته است. او
گفته بود: [در شمال مالی]، نه جاده ای هست، نه مراکز بهداشتی و درمانی و نه
مدرسه، نه از سیستم آبرسانی خبری هست و نه زیرساخت هایی لازم برای زندگی
روزمره. در واقع هیچ چیزی [دراین منطقه] وجود ندارد. یک جوان در این منطقه
هیچ شانسی برای ازدواج یا تشکیل یک زندگی موفق ندارد، مگر از طریق سرقت یک
خودرو و پیوستن به قاچاقچیان..». (٦)
یک هزار سرباز مالی با پشتیبانی پانصد شبه نظامی متحد متشکل از توارق و عرب
ها، برای تقویت نیرو به منطقه گائو، کیدال و مِناکا رفته اند. نرخ فرار از
ارتش از جمله میان افسران عالیرتبه نیز در حال افزایش است. این نیروهای
خودجوش و گاه کمتر مجهز نسبت به شورشیان، موفق به عبور از یک سری موانع شده
اند. حتی در زمان صلح نیز ارتش کوچک مالی هرگز قادر به کنترل ٩٠٠ کیلومتر
مرز این کشور با موریتانی و یا یک هزار و ٢٠٠ کیلومتر مرز با الجزایر نبوده
است.
با آن که این جنگِ تازه، احتمال بر باد دادن مرحله پایانی آخرین دوره ریاست
جمهوری توره و توافقی که بر سر برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در روز ٢٠
آوریل انجام شده بود را با خود داشت، او با این حال در مقام یک فیلسوف گفته
بود: «پنجاه سال است که مشکل شمال وجود دارد. پیران ما با آن سر و کار
داشته اند، ما با آن سر و کار داشته ایم و جوانان ما نیز با آن سر و کار
خواهند داشت، این مشکلی نیست که فردا به پایان برسد». (٧) به باور او نوار
صحرا - ساحل همچنان غیرقابل کنترل باقی خواهد ماند، چرا که جنگجویان، ستیزه
گران، سوداگران و بازرگانان، یک منطقه به بزرگی اروپا را، با دهن کجی به
مرزهای سیاسی کشورهای منطقه، در نوریده اند.
کمیته ستاد عملیاتی مشترک (Cemoc) که در سال ٢٠١٠ در تمنراست تشکیل شده است
از نبود اجماع میان کشورهای هم مرز صحرا رنج می برد. موریتانی در راستای
ارتباط نزدیک با مربیان فرماندهی عملیات ویژه فرانسه (COS)از «امنیت کامل»
حمایت می کند اما دولت مالی خواستار توسعه بلند مدت است و آن را تنها راه
خشکاندن منابع جذب نیرو توسط جنش های توارق و یا شاخه القاعده در مغرب
اسلامی(AQMI) بشمار می آورد.
از دید باماکو، الجزایر درعین حال هم علت و هم درمان ناامنی مربوط به
تروریسم (در منطقه) است. "جماعت سلفی دعوت و نبرد" (GSPC) سابق که نام خود
را از سال ٢٠٠٧ به (شاخه) القاعده در مغرب اسلامی (AQMI) تغییر داد، در
واقع بیش از هر چیز برون¬داد گروههای مسلح اسلامی (GIA) در الجزایر (فعال
در دهه ٩٠) است. براین اساس تنها سرویس های اطلاعاتی و امنیتی الجزایر
خواهد توانست آنها را بر سر عقل بیاورد. به علاوه، الجزایر با شش میلیارد
یورو بودجه دفاعی (سی برابر بودجه مشابه در کشور مالی)، ابزارهای لازم برای
تحمیل قانون خود در محدوده مرزهای صحرا را دارد. از دید توره رییس جمهوری (برکنار
شده) مالی، شمالی ترین بخش این کشور، جایی که گروگان گیران AQMI در آن پناه
گرفته اند، در واقع زائده ای از کشور الجزایر بحساب می آید: «گائو، تسالیت
و کیدال از نظر من، آخرین ولایت کشور شما (الجزایر) است. تاریخ کشور شما با
این منطقه مرتبط است». (٨)
خطر سرایت به منطقه
درحالی که آتش (ناامنی و شورش) در شمال مالی کل منطقه را تهدید می کند،
گرایش به سوی ممزوج کردن الحاق گرایی و تروریسم یا جنایت، به از بین بردن
فرصت ها کمک کرده است. (٩) از این گذشته حذف سرهنگ قذافی در ماه اکتبر (٢٠١١)،
کسی که خود را پادشاه صحرا یا ساحل فرض می کرد، (١٠) یک حریف AQMI را از
میان برداشت و به این گروه فرصت بازسازی ذخایر تسلیحاتی خود را داد. از نظر
«مامادو ایسووو» رییس جمهوری نیجر، شورش توارق همچنین یک «عارضه غیر مستقیم
بحران لیبی است». (١١) از سوی دیگر MNLA – که به نظر می رسد از گروه انصار
الدین جدا شده است – با ایجاد منطق مشترک با AQMI از خود دفاع می کند و می
گوید: «حملات AQMI سرزمین ما را آلوده کرده است و این مساله بخاطر (نوع
عملکرد) رهبران در باماکو، همچنان تداوم یافته و به وضعیتی ماندگار تبدیل
شده است. ما به جامعه بین المللی اعلام می کنیم: «به ما استقلال بدهید. با
این کار پایانAQMI را در مالی شاهد خواهید بود». (١٢)
این گفته ها در پدرخوانده سنتی این منطقه یعنی فرانسه بدون بازتاب نبوده
است، کشوری که همچنان و بدلایلی مشابه از دو سال گذشته تاکنون آماج آکامی
قرار دارد: حضور نظامی در افغانستان، سیاست حمایت از اسراییل، ممنوعیت پوشش
حجاب کامل در مکان های عمومی فرانسه، دست اندازی به منابع اورانیوم نیجر،
حمله کماندویی برای آزادسازی گروگان های محبوس در نیجر و مالی...
در باماکو، «پند و اندرز های پدرانه» که از سوی آلن ژوپه وزیر امور خارجه
فرانسه ارایه شده است – یعنی مذاکره با همه طرف ها از جمله MNLA ، اجرای
توافق نامه های گذشته و کوشش برای توسعه منطقه شمال - بد پیش می رود. این
توصیه ها را کشوری می کند که سبب انفجار سال ٢٠١١ در دیگ بخار لیبی شد و
اکنون کشورهای منطقه را به «سازماندهی بهتر» ترغیب می کند. محکومیت سریع
رژیم نظامی مستقر در مالی از روز ٢٢ مارس از سوی پاریس و همچنین اعلام
تعلیق روابط میان دو کشور، احتمال تفاهم بهتر میان دو طرف را به خطر می
اندازد.
از سوی دیگر، آمریکا نیروهای ویژه و «گوش بزرگ ها»ی خود را به منطقه صحرا
اعزام کرده است. به این دلیل که صحرا یکی از جبهه های «جنگ علیه تروریسم»
بشمار می رود. آمریکایی ها آرزوی از میان بردن رهبران AQMI را در سر دارند،
اما کار آنها با مانع مخالفت الجزیره برخورد کرده است. دولت این کشور با
استفاده از حریم هوایی خود برای پرواز هواپیماهای بدون سرنشین سی آی ای و
نیروی هوایی آمریکا مخالفت می کند. این خواست همچنین با مانعی چون بدگمانی
مجموعه کشورهای کناره صحرا مواجه است. این کشورها بیم آن دارند که حضور
عیان نیروهای آمریکایی در این منطقه، همچون مورد افغانستان، بجای آن که
مشکل را حل کند نفتی باشد که بر آتش ریخته می شود.
منطقه به بشکه باروت تبدیل شده است. همگی بیم سرایت این مشکل به دیگر نقاط
را دارند، بیم آن که منطقه ساحل بالکانیزه شود. صدها عضو فرقه اسلام گرای «بوکو
حرام» (١٣) به نیجر و چاد پناهنده می شوند. شبه نظامیان اسلام گرای شباب در
سومالی، با نیروهای مسلح کنیایی و اتیوپیایی درگیر هستند و این خطر وجود
دارد که آنها به دانه افشانی و تکثیر در منطقه ساحل بپردازند. جنبش عدالت و
مساوات متعلق به آقای جبریل ابراهیم تلاش می کند دوباره در دارفور سلاح
بدست بگیرد. در شمال آفریقای مرکزی «ژنرال» بابا لاده در راس یک جبهه مردمی
برای بازسازی این جبهه تلاش می کند و دعوی سرنگونی ادریس دبی ایتنو رییس
جمهوری چاد را دارد و خواستار اتحادی بزرگ میان توارق، آکامی، مبارزان
صحرای غربی جبهه پلیساریو و .. است.
همزمان، الجزایر، نیجر، موریتانی و بورکینافاسو شاهد گریختن دویست هزار
پناهنده از درگیری های شمال، و رسیدنشان از مالی هستند. این درحالی است که
ارزیابی «برنامه جهانی غذا» نشان می دهد در بستر فعلی ناشی از خشکسالی و
قحطی، پنج تا هفت میلیون نفر از ساکنان منطقه ساحل نیازمند مساعدت فوری
هستند.
١-نام قومی بزرگ است از اقوام بِربِر در شمال آفریقا و در میانه صحرای بزرگ
(که) به قبائل متعدد تقسیم شده اند. لغت نامه دهخدا.م. ٢ - در شرق مالی در
کنار رودخانه نیجر و مرکز استانی به همین نام با جمعیتی کمتر از یکصد هزار
نفر.م. ٣- لقب دیگر اعضای قبایل توارق.م.
٤- Lire : Robin Poulton, « Vers la réintégration des Touaregs du Mali »,
Le Monde diplomatique, novembre ۱۹۹۶.
٥-Jeune Afrique, Paris, ۲۱ février ۲۰۱۲.
٦-El Watan, Alger, ۴ avril ۲۰۰۹.
٧-Le Débat africain, RFI, ۲۶ février ۲۰۱۲. ٨- El Watan, op. cit.
٩-Antonin Tisseron, in « Géopolitique du Sahara », Hérodote, n° ۱۴۲,
Paris, troisième trimestre ۲۰۱۱.
١٠-Kadhafi avait créé de toutes pièces à Tripoli en ۱۹۹۸ une Communauté
des Etats sahélo-sahariens (CEN-SAD), sorte d’Union africaine bis.
١١-Le Monde, ۱۵ février ۲۰۱۲.
١٢-Jeune Afrique, art. cit.
١٣-متشکل از تلفظ محلی واژه انگلیسی (Book) به معنای کتاب و اصطلاح شرعی «حرام».
در برخی ترجمه های فارسی بوکو هرام یا هارام آمده است که دقیق نیست.م.
نویسنده
Philippe Leymarie
روزنامه نگار رادیو بین المللی فرانسه
برگردان:
mohammad jafari محمدکاظم جعفری
_______________________________________________________
توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام
دریافت نمیشود.
|
