تاریخ انتشار :09.07.2025
پکک چگونه
تاسیس شد و چطور کارش به انحلال کشید؟
خدیجه کمِر

در بیانیه پ ک ک آمده بود که «فرایند اجرایی از این پس به رهبری و
مدیریت عبدالله اوجالان انجام خواهد شد» و تاکید شده بود که این
سازمان ضمن انحلال ساختار تشکیلاتی خود، به فعالیتهای مسلحانه و
هرگونه اقدام تحت نام پکک پایان داده است.
اما پکک با چه هدفی تاسیس شد و چگونه به اینجا رسید؟
این گروه که از سوی ترکیه، آمریکا، اتحادیه اروپا و بریتانیا به
عنوان «سازمان تروریستی» شناخته میشود، چه مراحلی را پشت سر
گذاشته است؟
در نخستین کنگره، پکک اعلام کرد که هدفش تشکیل یک دولت
سوسیالیستی کرد است و قصد دارد تحت عنوان «مبارزه ملی رهاییبخش
کردها»، مبارزهای مسلحانه علیه ترکیه آغاز کند.
پکک که ادامهای بر شورشهای کردها در دوران عثمانی و جمهوری
ترکیه تلقی میشود، حملاتی را در مناطق شرقی و جنوب شرقی این کشور
انجام داده است.
بسیاری از حاضران در کنگره تاسیس حزب، در سال ۱۹۷۹ بازداشت شدند.
آنچه در زندان دیاربکر رخ داد - که بهخاطر شکنجه و بدرفتاریهای
شدید شهرت داشت - برای این سازمان به نقطه عطف مهمی تبدیل شد.
مظلوم دوغان، از بنیانگذاران پکک، در اعتراض به شکنجهها دست به
خودکشی زد. محمد خیری دورموش نیز در جریان اعتصاب غذای مرگباری که
با شش نفر دیگر در زندان آغاز کرده بود، جان باخت.
پکک در سوریه آزادی عمل بیشتری داشت و با کردهای ساکن این کشور
در تماس مستقیم بود.
در آن سالها، شمار زیادی از کردهای سوریه به پکک پیوستند.
پس از کودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰، حضور پکک در دره بقاع لبنان که در
کنترل سوریه بود، تقویت شد و شمار نیروهای اعزامی به آن منطقه
افزایش یافت.
کادرهای پکک در دره بقاع آموزشهای ایدئولوژیک و نظامی را از
چریکهای فلسطینی دریافت کردند.
در سال ۱۹۸۴ عبدالله اوجالان اعلام کرد که سازمان وارد مرحله «جنگ
مردمی طولانیمدت» شده است.
در همان سال «نیروهای آزادیبخش کردستان» با نام اختصاری اچآرکی
برای مبارزه مسلحانه تشکیل شد.
پکک در ۱۵ اوت ۱۹۸۴، نخستین حملات مسلحانه خود را در ترکیه انجام
داد. این حملات همزمان در مناطق اروح، شرناق و پرواری در استان
سعرد و شهرستان چوکورجا در استان حکاری انجام شد و مواضع نظامی
ترکیه را هدف قرار داد.
به این ترتیب، مبارزه مسلحانه پکک علیه ترکیه آغاز شد.
در سال ۱۹۸۶ «نیروهای آزادیبخش کردستان» جای خود را به نیروی
تازهای داد با نام «ارتش رهاییبخش خلق کردستان».
نیروهای پکک که زیر چتر ارتش رهاییبخش فعالیت میکردند، تا سال
۱۹۹۳ حملات مسلحانه خود در خاک ترکیه را ادامه دادند و بر شدت این
حملات افزودند.
نخستین آتشبس در سال ۱۹۹۳
پکک در دسامبر ۱۹۹۰، در دورهای که اتحاد جماهیر شوروی در حال
فروپاشی بود، چهارمین کنگره خود را برگزار کرد و به تدریج از
ایدئولوژی مارکسیستی فاصله گرفت.
در سال ۱۹۹۳، تورگوت اوزال، رئیسجمهور وقت ترکیه نیز تلاشهایی را
برای صلح آغاز کرد و با استفاده از تعبیر «در مقابل مسیر خشونت» به
دنبال راهحلهای مسالمتآمیز رفت.
در پی این تحولات، عبدالله اوجالان در ۲۰ مارس ۱۹۹۳ اعلام آتشبس
کرد.
اما در حالی که روند صلح ادامه داشت، اوزال در ۱۷ آوریل ۱۹۹۳
درگذشت و پس از آن پیشرفت قابل توجهی در این مسیر حاصل نشد.
در یکی از بزرگترین حملات تاریخ پکک در ۲۴ مه ۱۹۹۳، نیروهای این
گروه جاده الازیغ - بینگول را بستند و ۳۳ سرباز وظیفه را که مسلح
نبودند، از اتوبوس پیاده کرده و به رگبار بستند.
با این حمله آتشبس عملا پایان یافت.
اوجالان در اظهارنظرهای بعدی خود مدعی شد که از این حمله بیاطلاع
بوده است.
در همان سالها، بهویژه در مناطقی که نگهبانان روستا حضور
گستردهای داشتند، حملات زیادی انجام شد که در آنها غیرنظامیان
کشته شدند.
از جمله این حوادث، حمله به روستای باش باغلار در منطقه کمالیه از
توابع ارزروم بود که در تاریخ ۵ ژوئیه ۱۹۹۳ رخ داد و در آن ۳۱ نفر
از اهالی این روستا کشته شدند.
دوران تانسو چیللر
پس از مرگ اوزال، سلیمان دمیرل به ریاست جمهوری رسید و تانسو چیللر
نخستوزیر ترکیه شد. در دوره نخستوزیری خانم چیللر روند صلح به
طور کامل متوقف شد.
در این دوره استراتژی دولت بر نابودی پکک از طریق راهکارهای
نظامی متمرکز بود.
بر اساس گزارش کمیسیون تحقیق مجلس ترکیه در مورد مهاجرت، در
سالهایی که راهبردی با عنوان «جنگ با شدت کم» اجرا شد، بیش از
۲۵۰۰ روستا و آبادی در جریان درگیریها تخلیه شدند.
در این دوره که با نقض گسترده حقوق بشر و قتلهای مشکوک همراه بود،
موج بزرگی از مهاجرت کردها از روستاها به شهرها آغاز شد.
بر اساس آمار بنیاد حقوق بشر ترکیه، دهه ۱۹۹۰ دورانی بود که در آن
بیش از شش هزار نفر مورد شکنجه قرار گرفتند، در بازداشت ناپدید
شدند یا قربانی قتلهای مشکوک شدند.
ترکیه از سال ۱۹۸۳ به بعد، و به ویژه در دهه ۹۰، در مجموع ۲۴
عملیات فرامرزی علیه مواضع پکک در شمال عراق انجام داد.
در این مجموعه عملیات، هر دو طرف متحمل تلفات سنگینی شدند.
برآوردها حاکی از آن است که در این درگیریها، دستکم ۴۰ هزار نفر
– از جمله غیرنظامیان – جان خود را از دست دادهاند.
عبدالله اوجالان چگونه دستگیر شد؟
یکی از نقاط عطف تاریخ پکک، خروج عبدالله اوجالان از سوریه تحت
فشار شدید ترکیه بود.
اوجالان پس از ترک سوریه، به ترتیب به روسیه، ایتالیا، یونان و
کنیا رفت.
او در ۱۵ فوریه ۱۹۹۹، در عملیاتی بینالمللی در نایروبی، پایتخت
کنیا، دستگیر و به ترکیه منتقل شد.
اوجالان در ترکیه محاکمه شد و از آن زمان تاکنون در زندانی در
جزیره امرالی در دریای مرمره محبوس است.
او ابتدا به اعدام محکوم شد، اما این حکم بعدا به حبس ابد تبدیل
شد.
پس از این تحول، پکک در سال ۱۹۹۹ آتشبس یکجانبه اعلام کرد، در
سال ۲۰۰۲ نام خود را به «کنگره آزادی دموکراتیک کردستان» (کادک)
تغییر داد و نیروهای مسلح آن شروع به عقبنشینی از خاک ترکیه
کردند.
با سقوط حکومت صدام حسین در عراق، کردهایی که تحت رهبری خانواده
بارزانی بودند، به جایگاه سیاسی مستقلی دست یافتند.
پکک در حالی که به آتشبس یکجانبه ادامه میداد، متناسب با
تحولات منطقهای در استراتژیهای خود نیز تغییراتی ایجاد میکرد.
در سال ۲۰۰۳ نام کادک به «کنگره خلق کردستان» تغییر یافت.
تا سال ۲۰۰۴ این سازمان، هم با نام پکک و هم با نام کنگره خلق
کردستان در فهرست سازمانهای تروریستی آمریکا و بسیاری از کشورهای
اروپایی قرار گرفت.
پکک در دهه ۲۰۰۰
در اول ژوئن ۲۰۰۴، مراد کارایلان پایان آتشبس یکجانبه را اعلام
کرد و درگیریها به تدریج از مناطق کوهستانی به شهرها کشیده شد.
در غرب ترکیه، به ویژه در مناطق گردشگری، حملات مسلحانه و
بمبگذاریهایی انجام شد که پکک مسئولیت برخی از آنها را بر
عهده گرفت.
در مه ۲۰۰۵، «اتحادیه جوامع کردستان» که پکک نیز بخشی از آن بود،
منشوری را تصویب کرد که از سوی اعضا به عنوان ساختاری اجتماعی،
دموکراتیک و کنفدرال تعریف شده بود.
یک ماه قبل از آن کنگره خلق کردستان بار دیگر تغییر نام داده بود و
به نام اولیه خود یعنی پکک بازگشته بود.
حمله داغلیجا در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۷، یکی از مرگبارترین حملات پکک
علیه نیروهای مسلح ترکیه بود.
پس از این حمله، نیروهای مسلح ترکیه عملیات گستردهای علیه
پایگاههای پکک در شمال عراق آغاز کردند.
کردهای سوریه
«حزب اتحاد دموکراتیک» که در سال ۲۰۰۳ در سوریه تاسیس شد،
اساسنامهاش را بر مبنای دیدگاه عبدالله اوجالان با عنوان «تمدن
دموکراتیک و جامعه دموکراتیک» تنظیم کرد.
ترکیه معتقد است که این حزب شاخه سازمانی و ایدئولوژیک پکک در
سوریه است و برنامههای آن را دنبال میکند.
صالح مسلم، که از سال ۲۰۱۰ یکی از دو رهبر حزب اتحاد دموکراتیک
بوده، در شکلگیری «اداره خودگردان شمال و شرق سوریه» نقش محوری
داشت.
در سال ۲۰۱۲، ائتلافی با نام «جنبش جامعه دموکراتیک» شکل گرفت که
نمایندگانی از تمام جوامع قومی و دینی شمال سوریه را در بر
میگرفت.
«یگانهای مدافع خلق» (یپگ) نیز که در سال ۲۰۱۱ تاسیس شد، اکنون
بخشی از «نیروهای دموکراتیک سوریه» (قسد) است که رهبری آن را مظلوم
عبدی بر عهده دارد. او همچنین نماینده قسد در در مذاکرات با حکومت
جدید سوریه است.
ترکیه یپگ را شاخه نظامی حزب اتحاد دموکراتیک و ادامه پکک
میداند.
با آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، ارتش این کشور از مناطق
شمالی که عمدتا کردها در آن ساکن بودند عقبنشینی کرد و این مناطق
به کنترل یگانهای مدافع خلق درآمد.
این یگانها در نبرد با داعش در مناطقی مانند رقه، حلب، رأسالعین
و کوبانی، و عقبنشینی این گروه نقش موثری ایفا کردند.
در فرایند حل و فصل از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ چه گذشت؟
دولت حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۹ روندی را با عنوان «فرایند
گشایش» آغاز کرد که شامل اصلاحاتی در حوزههای سیاسی و فرهنگی به
منظور حل مسئله کردها بود.
در پی این تحولات، پکک آتشبس یکجانبه اعلام کرد.
اما این روند با حمله پکک به منطقه رشادیه پایان یافت.
در سال ۲۰۱۲ رجب طیب اردوغان، نخستوزیر وقت ترکیه، پس از گفتوگو
با عبدالله اوجالان، از آغاز ابتکاری به نام «فرایند حل و فصل» خبر
داد.
در تاریخ ۲۱ مارس ۲۰۱۳، در مراسم نوروز دیاربکر، نامهای از
عبدالله اوجالان قرائت شد که در آن از پکک خواسته شده بود
نیروهای مسلح خود را از خاک ترکیه خارج کند.
در ۲۵ آوریل ۲۰۱۳، مراد کارایلان در یک نشست خبری در قندیل که با
حضور گسترده خبرنگاران برگزار شد، اعلام کرد پکک از تاریخ ۸ مه
عقبنشینی خود را آغاز خواهد کرد.
این اعلامیه را بسیاری از رسانههای ترکیه از جمله خبرگزاری رسمی
این کشور پوشش دادند.
تا سال ۲۰۱۵، آتشبسی دوجانبه برقرار بود که ارتش ترکیه نیز به آن
پایبند ماند.
شورای اجرایی سازمان اعلام کرد که خلع سلاح کامل پکک تنها در
صورت «آزادی اوجالان» و «تضمینهای حقوقی در قانون اساسی»
امکانپذیر خواهد بود.
یکی از نقاط بحرانی فرایند صلح، اعتراضات کوبانی در روزهای ۶ و ۷
اکتبر ۲۰۱۴ بود.
این اعتراضات در نهایت با فراخوان اوجالان پایان یافت.
طی دو سال، تماسهای فشردهای میان قندیل و امرالی (زندان اوجالان)
برقرار بود و اجرای یک برنامه فراگیر برای دموکراتیزه کردن کشور،
به عنوان پیششرط خلع سلاح پکک مطرح شد.
بیانیه دلمهباغچه
در ۲۸ فوریه ۲۰۱۵، در نشست مشترک میان مقامات دولتی و هیئت امرالی
در کاخ دلمهباغچه، سِرّی ثریا اوندر، نماینده حزب دموکراتیک
خلقها، متن توافقی ۱۰ مادهای را قرائت کرد که در آن عبدالله
اوجالان از پکک خواسته بود کنگرهای برای خلع سلاح برگزار کند.
اعضای شورای اجرایی پکک و اتحادیه جوامع کردستان، از جمله جمیل
بایک و بسه هوزات اعلام کردند که تصمیم برای کنار گذاشتن سلاح،
تنها با حضور مستقیم اوجالان در کنگره قابل اتخاذ خواهد بود.
دو روز پس از این بیانیه اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، حزب دموکراتیک
خلقها را مورد انتقاد قرار داد و گفت که عبارت «توافق دلمهباغچه
را نمیپذیرد».
در مراسم نوروز که روز ۲۱ مارس ۲۰۱۵ در دیاربکر برگزار شد، عبدالله
اوجالان با ارسال نامهای جدید، بار دیگر پکک را به خلع سلاح
دعوت کرد و اعلام کرد که در صورت تشکیل «هیئت نظارت» و «کمیسیون
حقیقت و آشتی»، میتوان کنگره خلع سلاح را برگزار کرد.
در ۵ مه، بسه هوزات، رئیس مشترک اتحادیه جوامع کردستان، گفت: «تا
زمانی که هویت کردها به رسمیت شناخته نشود، قانون اساسی بر همین
مبنا تغییر نکند و وضعیت سیاسی کردها پذیرفته نشود، پکک هرگز
چنین کنگرهای برگزار نخواهد کرد. علاوه بر این اوجالان باید به
عنوان یک طرف رسمی شناسایی شود.»
فرایند صلح چگونه پایان یافت؟
در این میان، در انتخابات سراسری ۷ ژوئن ۲۰۱۵، حزب دموکراتیک
خلقها با کسب ۱۳ درصد آرا، از سد ۱۰ درصدی گذشت و ۸۰ کرسی در
پارلمان به دست آورد. در مقابل، حزب عدالت و توسعه اکثریت لازم
برای تشکیل دولت بدون ائتلاف با احزاب دیگر را از دست داد.
پس از شکست داعش در کوبانی، مشروعیت حزب اتحاد دموکراتیک در سوریه
رو به افزایش گذاشت.
اردوغان اعلام کرد که اجازه نخواهند داد حزب اتحاد دموکراتیک در
جنوب ترکیه دولتی تشکیل دهد.
مراد کارایلان گفت: «اگر آنها به روژاوا [مناطق کردنشین شمال و
شمال شرق سوریه] حمله کنند، ما نیز به آنها حمله خواهیم کرد.»
در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۵، اتحادیه جوامع کردستان پایان آتشبس را اعلام
کرد و در ۱۴ ژوئیه از آغاز مرحله جدیدی تحت عنوان «جنگ خلق
انقلابی» خبر داد.
در ۲۰ ژوئیه در جریان یک نشست خبری در شهر سوروچ که به منظور ارسال
کمک به کودکان کوبانی برگزار شده بود، یک عامل انتحاری وابسته به
داعش خود را منفجر کرد و ۳۲ نفر را کشت.
در همان روز جمیل بایک، رئیس مشترک اتحادیه جوامع کردستان، از مردم
خواست برای «دفاع مشروع» مسلح شوند.
در ۲۲ ژوئیه، با کشته شدن دو افسر پلیس در خانههایشان در شهر
جیلانپینار استان شانلیاورفه، فرایند صلح عملا پایان یافت.
جمیل بایک در آن زمان خواهان تحقیق درباره این حادثه شد.
اردوغان با بیان اینکه روند حل و فصل را «فرایندی برای
مشروعیتبخشی به ترور یا باز کردن فضا برای تروریسم» نمیدانند،
اعلام کرد: «فرایند صلح به تعلیق در آمده است.»
پس از سه سال آتشبس در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۵ ارتش ترکیه حملات هوایی
گستردهای علیه مواضع پکک در شمال عراق انجام داد.
بر اساس بیانیه دفتر نخستوزیری، در این عملیات، هم پکک و هم
گروه داعش هدف قرار گرفتند.
با پایان آتشبس میان پکک و نیروهای امنیتی ترکیه، فرایند صلح
نیز به طور رسمی کنار گذاشته شد.
عملیات خندق
با پایان یافتن فرایند صلح، اتحادیه جوامع کردستان در روز ۱۲ اوت
۲۰۱۵ اعلام کرد که «مردم کردستان دیگر هیچ گزینهای جز خودگردانی
ندارند» و درگیریها به مناطق شهری کشیده شد.
در شهرستانهای سیلوپی، نصیبین و جیزره از استان شرناق، همچنین در
مناطق بیتلیس، باتمان، یوکسکاوا از استان حکاری، وارتو و بولانیک
از استان موش، ادرمیت در استان وان، دوغوبایزید از استان آغری، و
سور، سیلوان و لیجه در دیاربکر، بیاینههایی مبنی بر «اعلام
خودمختاری» منتشر شد.
دولت با واکنشی تند به این اقدامات پاسخ داد.
در این مناطق، تحت عنوان «دفاع از خود»، سنگرهایی برپا و خندقهایی
حفر شد.
در این شهرستانها که مقررات ممنوعیت تردد اعلام شده بود،
«عملیاتهای امنیتی» آغاز شد.
رجب طیب اردوغان اعلام کرد: «عملیاتها تا زمانی که همه خندقها پر
نشوند، ادامه خواهد داشت.»
بنیاد حقوق بشر ترکیه در گزارشی درباره این عملیاتها اعلام کرد که
در هفت استان و ۲۲ شهرستان، ۶۳ بار حکومت نظامی اعلام شده و دستکم
۳۱۰ غیرنظامی در درگیریها کشته شدهاند.
مقامهای دولتی مسئولیت کشته شدن غیرنظامیان را متوجه پکک
دانستند و تاکید کردند که نیروهای مسلح ترکیه برای حفظ جان
غیرنظامیان همه اقدامات لازم را انجام دادهاند.
ارتش ترکیه اعلام کرد که در جریان عملیاتهای موسوم به خندق، «۶۶۲۳
تروریست خنثی و از این تعداد ۴۵۷۱ نفر کشته شدهاند».
در حالی که عملیات خندق ادامه داشت، پکک حملات انتحاری متعددی
علیه پاسگاهها و مواضع نظامی در منطقه انجام داد.
در دههای که پس از پایان فرایند صلح شاهد درگیریهای شدید بود،
هزاران نفر از جمله سربازان، ماموران پلیس، افراد غیرنظامی و
نیروهای مسلح پکک جان خود را از دست دادند.
درخواست دولت باحچلی
دولت باحچلی، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه، در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۴ به
عبدالله اوجالان، رهبر پکک، پیشنهاد کرد که اگر سازمان را منحل
کند، میتواند برای استفاده از «حق امید» درخواست دهد و در جلسه
فراکسیون «حزب برابری و دموکراسی خلقها» در مجلس ملی ترکیه
سخنرانی کند.
در ۲۳ اکتبر ۲۰۲۴، به عمر اوجالان، نماینده حزب برابری، اجازه داده
شد تا با عمویش عبدالله اوجالان دیدار کند. این نخستین ملاقات پس
از ۴۳ ماه بود.
در همان روز، در حملهای که پکک به تاسیسات صنایع هوافضای ترکیه
در منطقه قهرمان قازان آنکارا انجام داد، پنج نفر کشته شدند.
در ماه نوامبر، رجب طیب اردوغان از پیشنهاد باحچلی درباره «جزیره
امرالی» حمایت کرد، اما در عین حال با اشاره به شرایط موجود، گفت:
«این وضعیت، مجالی برای خوشبینی باقی نمیگذارد» و حزب برابری و
دموکراسی خلقها و رهبری پکک در قندیل را مورد انتقاد قرار داد.
در تاریخ ۲۸ دسامبر ۲۰۲۴ و سپس ۲۲ ژانویه، هیئتی از حزب برابری و
دموکراسی، پس از دیدار با عبدالله اوجالان در جزیره امرالی،
پیامهای او را به اطلاع عموم رساند.
در این هیئت، نمایندگان پارلمان از حزب برابری و دموکراسی خلقها،
سری ثریا اوندر و پروین بولدان حضور داشتند.
عبدالله اوجالان در ۲۷ فوریه، با انتشار بیانیهای تحت عنوان
«فراخوانی برای صلح و جامعه دموکراتیک»، از همه گروهها خواست
سلاحها را کنار بگذارند و از پکک خواست خود را منحل کند.
پکک در پی این فراخوان، اعلام کرد که از اول مارس آتشبس را آغاز
کرده است.
هیئت امرالی سپس دیدارهایی با احزاب سیاسی مختلف انجام داد و روز
۱۰ آوریل در بشتپه با اردوغان دیدار کرد.
سری ثریا اوندر، که عضو هیئت امرالی بود، در روز ۳ مه ۲۰۲۵ درگذشت.
پکک در بیانیهای در روز ۹ مه، اعلام کرد که دوازدهمین کنگره خود
را در روزهای ۵ تا ۷ مه برگزار کرده است.
در این بیانیه آمده بود که «بر پایه فراخوان اوجالان، تصمیماتی با
اهمیت تاریخی اتخاذ شده است».
bbc
________________________________________________________
توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام
دریافت نمیشود.
|