|
تاریخ انتشار :03.06.2025
طالبان و سینمای افغانستان؛ فیلم‌های نوستالژیک کجا ساخته می‌شد؟
رویین رهنوش
حکومت طالبان در تازه‌ترین اقدام، نام اداره «افغان فلم» را به
ریاست سمعی و بصری تغییر داده است. بر اساس گزارش‌ها، ماهیت این
نهاد هم تغییر کرده و فعالیتش نسبت به گذشته متفاوت خواهد بود.
افغان فلم، هم از نظر تاریخی و هم از نظر هنر و سینما اهمیت
زیادی برای افغانستان دارد. فیلم‌های مستند دوران جنگ جهانی و جنگ
افغان - انگلیس و سفر‌های شاه امان‌الله از شروع حکومت او در سال
۱۹۱۹میلادی ثبت این آرشیو هستند.
این آرشیو همچنین مملو از
فیلم‌های مستندی است که در دوران محمد ظاهر شاه، آخرین پادشاه و
محمد داود، رئیس جمهور پیشین افغانستان، ساخته شده است. فیلم‌های
هنری و مستند دیگری از بنا‌های تاریخی - فرهنگی افغانستان،
مستند‌های زیادی از دوران حاکمیت شاخه‌های خلق و پرچم حزب
دموکراتیک خلق در افغانستان نیز در آرشیو افغان فلم بایگانی شده
است.
حسین دانش، منتقد سینما، در این باره گفت:« افغان فلم
یکی از مراکز مدرن در افغانستان بود که مردم خاطره‌های زیاد تصویری
خود را در آن دارند. در واقع حافظه تصویری افغانستان در افغان فلم
بود و حفاظت می‌شد یا بخش‌هایی از آن در آن جا تولید شد.»
پیش از این که افغان فلم ایجاد شود، در زمان محمد ظاهر شاه شعبه‌ای
مخصوص عکاسی و فیلم‌برداری در چهارچوب اداره مستقل مطبوعات ایجاد
شد. سال ۱۹۵۰ دو نفر استاد آمریکایی به کابل آمدند تا به ماموران
اداره مستقل مطبوعات، در زمینه عکاسی و فیلم‌برداری آموزش بدهند.
البته، یکی دو استاد هم از هند دعوت شدند.
اما «شستن» فیلم و تبدیل‌کردن آن به ویدیو در افغانستان
غیرممکن بود. بر اساس قراردادی با آمریکا، مدت پانزده سال فیلم‌ها
برای چاپ و تنظیم از طریق هند به آمریکا فرستاده می‌شد. سه تا چهار
ماه وقت می‌گرفت تا فیلم‌ها آمده شوند و دوباره به افغانستان
برگردند.
در سال ۱۹۶۵ شاه محمد ظاهر، از سفیر آمریکا در
کابل خواست که یک لابراتوار شستن فیلم را در افغانستان بسازند
تأسیس «افغان فلم» با حمایت آمریکا
تا این که در سال ۱۹۶۵
ظاهرشاه از سفیر آمریکا در کابل خواست که یک لابراتوار شستن فیلم
را در افغانستان بسازند و با تایید رئیس جمهوری وقت آمریکا، آژانس
توسعه بین‌المللی ایالات متحده، ساخت این پروژه را به دوش گرفت. در
همان سال، تهداب (بنیاد) اداره افغان فلم گذاشته شد.
پس از
سه سال افغان فلم و استودیوی تولید، به کمک دولت آمریکا در سال
۱۹۶۸ ساخته شد. سلطان حمید هاشم که عکاس حرفه‌ای دربار بود، به
ریاست افغان فلم مقرر شد. افراد آموزش‌دیده و کسانی که تجربه کار
در اداره مطبوعات را داشتند، در افغان فلم شروع به کار کردند. گفته
شده که شاه خود علاقمند به هنر سینما بود و هر از گاهی در سالن
افغان فلم به تماشای فیلم حضور می‌یافت.
اما در آغاز،
فیلم‌هایی که تولید می‌شدند، هنری و داستانی نبودند. در آن زمان
«نیوز ریل» یا حلقه‌های خبری از رویدادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی
تولید می‌شد و هر مرتبه پیش از پخش فیلم‌های خارجی، در سینماها به
نمایش گذاشته می‌شد. همچنین، برخی از فیلم‌های مستند هم تولید
می‌شد.
طالبان نام افغان فیلم را به اداره سمعی و بصری
تغییر دادند
اولین فیلم هنری در افغانستان چگونه
ساخته شد؟
اولین فیلم هنری در افغانستان، سال ۱۹۶۹ به نام
«روزگاران» و در سه قسمت تهیه شد و در سینماهای کابل به نمایش در
آمد. در ادامه، افغان فلم چارچوبی به نام اداره سیار را تشکیل داد
تا با استفاده از پروژکتور و ژنراتور، در مناطق دوردست افغانستان
چرخه‌های خبری و در مواردی فیلم به مردم نمایش بدهد.
مسئولان قبلی افغان فلم می‌گویند از سال ۱۹۶۷ و زمان حاکمیت محمد
ظاهر، تا ۱۹۹۶ که طالبان در دوره اول به قدرت رسیدند، ۳۷ فیلم
داستانی و بیش از ۱۰۰ فیلم مستند ساخته شد.
یک باور این است
که سال‌های شکوفایی افغان فلم از نظر تولید، محتوا و فعالیت، زمان
حاکمیت حکومت تحت حمایت شوروی سابق به رهبری حزب دموکراتیک خلق
بود، چون در بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۲همه ساله سه تا چهار فیلم
تولید می‌شد. در این دوره، افراد بیشتری به سینما رو آوردند و شمار
زیادی هم در جمهوری چک، بلغارستان و لهستان (پولند) آموزش سینما
دیدند.
درام «پسر بیوه» معروف به شاد گل، فیلم اختر مسخره،
گناه، مجسمه‌ها می‌خندند و مردها ره قول است، معروف‌ترین کارهای
سینمایی افغان فلم در این دوره بود.
محتوای اکثر فیلم‌های
آن سال‌ها، تبلیغاتی بود. حسین دانش در این باره گفت:« این
فیلم‌های تبلیغی برای دولت، کارنامه افغان فلم را تا حدودی مخدوش
ساخت.»
اولین فیلم هنری در افغانستان، سال ۱۹۶۹ به نام
روزگاران
نجات حافظه تصویری از آتش طالبان
در دهه
هشتاد میلادی، برخی از فیلم‌های افغانستان در جشنواره‌های کشورهای
جماهیر شوروی سابق و آلمان شرقی جوایزی هم به دست آوردند. اولین
بار فیلم پرنده‌های مهاجر از لطیف احمدی جایزه صلح و دوستی را در
جشنواره آسیا-آفریقا-آمریکای لاتین برد. اما این جوایز بیشتر
تشویقی بودند و نه رقابتی.
افغان فلم در زمان محمد ظاهر شاه
اداره‌ای مستقل بود. افغان فیلم در زمان خلف او محمد داوود، و
اولین رئیس جمهوری افغانستان، با وزارت اطلاعات و فرهنگ ادغام شد.
سلطان حمید هاشم، صمد آصفی، خالق علیل، عبدالواحد نظری، صدیق
برمک (دو دوره)، لطیف احمدی (دو دوره) ابراهیم عارفی و صحرا کریمی
(سال‌های اخیر نظام جمهوری) در دوره‌های مختلف ریاست افغان فلم را
به عهده داشته‌اند.
فعالیت اداره افغان فلم، همواره زیر
تاثیر فضای سیاسی و تحولاتی بود که با تغییر رژیم‌ها در افغانستان
اتفاق افتاده است.
در زمان دولت اسلامی به رهبری
برهان‌الدین ربانی اداره افغان فلم توانست به فعالیتش ادامه دهد.
اگرچه در خیلی از فیلم‌های آن دوره، فیلم عروج، نقش زنان کم‌رنگ
بوده است.
در دوره جنگ‌های داخلی چندین خمپاره به ساختمان
افغان فلم برخورد کرد. اما سینماگران دشوارترین دوره برای افغان
فلم و سینمای افغانستان را زمان طالبان، به ویژه دوره اول حاکمیت
شان می‌دانند. در آن وقت فرمانی از سوی رهبری رژیم طالبان صادر شده
بود که آرشیو افغان فلم نابود شود. با این حال، تعدادی از کارمندان
این نهاد توانستند نسخه‌های اصلی فیلم‌ها و بایگانی افغان فلم را
حفظ کنند و آن را از چشم طالبان که در تلاش نابودی‌اش بودند، پنهان
نگه دارند.
سال ۲۰۱۸ آرشیو افغان فیلم، به دستور اشرف غنی
به ارگ ریاست جمهوری منتقل شد
$سال ۲۰۱۸
انتقال آرشیو افغان فلم، به دستور محمد اشرف غنی، رئیس جمهور
پیشین، به ارگ ریاست جمهوری منتقل شد که واکنش‌ها و مخالفت
فرهنگیان را به دنبال داشت. آرشیو این اداره هنوز در ارگ است و
طالبان گفته است که جای آن مصون است.
حسین دانش می‌گوید
نبود سرمایه‌گذاری به خصوص در بیست سال گذشته، کمبود تهیه‌کننده
آموزش‌دیده و حرفه‌ای و امنیت از جدی‌ترین چالش‌های سد راه این
اداره بوده‌اند:«دولت‌های دوره جمهوریت توجهی به مسئله سینما در
افغانستان نداشتند، به این دلیل که می‌گفتند بحث آزاد است و هر
کاری می‌خواهید بکنید.»
به گفته او، در سال ۱۹۷۰ کابل با
۴۰۰ هزار جمعیت، هژده (هیجده) سالن سینما و تئاتر داشت و سالن‌های
سینمایی در ولایت‌های هرات، بلخ، قندوز، مزار شریف، بغلان و چند
شهر دیگر هم فعال بوده، اما در سال ۲۰۲۰ کابل تنها پنج سالن فعال
سینما داشت.
bbc
________________________________________________________
توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام
دریافت نمیشود.
|
