|
پهپاد مسلح به اورنیوم ضعیف شده
در لیبی
نخستین بررسی تأثیرات آن
از دیدگاه محیط زیست و بهداشت
ماسیمو زوچتی، استاد در مدرسۀ پلی تکنیک تورن در ایتالیا
ترجمه از فرانسه به فارسی توسط حمید محوی
مسائل مرتبط به اورانیوم ضعیف شده و مسمومیت ناشی از آن، دراین سال های
گذشته، از زمینۀ علمی فراتر رفته است.
نویسندۀ این سطور [۱] از ۲۰ سال پیش، متخصص «رادیو پروتکسیون» (حفاظت پرتو
افکنی) و اورانیوم ضعیف شده از سال ۱۹۹۹ بوده است. پس از تجربۀ انتشار
بررسی های علمی در نشریات، کنفرانس های بین المللی در ایتالیا دربارۀ
اورانیوم ضعیف شده، موضوع این نوشته به ارزیابی تأثیرات احتمالی اورانیوم
ضعیف شده روی محیط زیست و بهداشت در جنگ علیه لیبی (۲۰۱۱) اختصاص دارد.
به کار بستن اورانیوم ضعیف شده از همان آغاز جنگ علیه لیبی در ارگان های
خبری منتشر شد[۲].
با خصوصیات فیزیکی خاص، به ویژه چگالی آن که به این ماده قابلیت نفوذ فوق
العاده ای می دهد، و باید علاوه براین به بهای بسیار نازل آن اشاره کنیم (بهای
اورانیوم رقیق شده برای هر کیلو، ۲ دلار است) و به همین ترتیب مشکلات
نگهداری این زبالۀ اتمی است که در مجموع به نحو بارزی در زمینۀ نظامی
کاربرد پیدا می کند.
اگر به شکل صحیح به کار گرفته شود، آلیاژ [اورانیوم –تیتان] مادۀ خیلی
مؤثری برای ساخت نفوذگر با تکیه به انرژی جنشی خواهد بود، قطعۀ فلزی با
چگالی بالا، وقتی که با شتاب بالا پرتاب می شود، می تواند جدار زرهی را
بشکافد.
در روند نفوذ، بخش قابل توجهی از اورانیومی که به شکل قطعۀ گداخته (گرما
زایی شدید نزدیک ۵۰۰۰ درجۀ سانتی گراد) به حالت غبار در آمده، وقتی جدار
زرهی را می شکافد و از سوی دیگر به هوای آزاد می رسد، تأثیر مخرب فزایندی
تری می یابد.
این خاصیت «حساسیت اشتعال در دمای محیط »(پیروفوریسیته)، به عنوان مثال،
خصوصیت گوگرد در کبریت. در نتیجه علاوه بر چگالی بالا، حساسیت اشتعالی در
اورانیوم ضعیف شده مزیت آن را برای کاربردهای نظامی به عنوان سلاح آتش زا
افزایش می دهد :
(API : Armour Piercing Incendiary) نفوذ گر آتش زای زره پوش
سرانجام، در مرحلۀ اصابت روی شیء،سختی نسبی اورانیوم ضعیف شده (در آلیاژ
تیتان) موجب می شود که قابلیت برندگی اش را حفظ کند، به عبارت دیگر، پرتاب
شونده مثل گلولۀ سربی در اصابت با جدارۀ زرهی کلاهک آن پهن نمی شود، و شکل
لوله ای خودش را حفظ کرده و قابلیت نفوذی آن از بین نمی رود.
اورانیوم ضعیف شده مطمئنا در جنگ خلیج به سال ۱۹۹۱، به همین گونه در
بمبارانی که به تاریخ سپتامبر ۱۹۹۵ ناتو روی جمهوری صرب در بوسنی انجام
داد، و علاوه بر این بمباران یوگوسلاوی به سال ۱۹۹۹، در قرن حاضر نیز در
حمله به افغانستان و عراق به سال ۲۰۰۳ به کار برده شده است.
به کار گیری مادۀ اورانیوم ضعیف شده در جنگ سومالی و بوسنی مرکزی و
مرکز-شرقی (به ویژه در گسترۀ منطقه ای که پیرامون سارایوو را در بر می گیرد)
در سال های ۱۹۹۰، در فلسطین و در شلیک های آزمایشی نیروهای ناتو، در حال
حاضر پروندۀ کاملی وجود ندارد [۳].
بین جنگ افزارهایی که به اورانیوم ضعیف شده مسلح می باشد می توانیم از موشک
کروز تاماهاک نام ببریم که کاربرد آن در جنگ بالکان طی بهار ۱۹۹۹ اگر چه
توسط ناتو تکذیب شد ولی با آن چه بعدا در مناطق جنگی کشف گردید، توسط
اتحادیه اروپا به تأیید رسید [۴].
علاوه بر این، در کتیبۀ ده فرمانی که برای افسران و تمام افرادی نوشته شده
بود که با لباس نظامی راهی کزووو بودند ، دستورالعمل زیر توصیه شده بود که
مربوط است به حضور اورانیوم ضعیف شده در منطقه و به ویژه «تاماهاک»، در
مقدمۀ دستورالعمل چنین نوشته شده است :
« تماس با وسایل حمل و نقل و ابزارهای ارتش صرب در کزووو می تواند برای
سلامتی نظامیان و غیر نظامیان خطرناک باشد. وسایل حمل و نقل و تجهیزات
تخریب شده و یا رها شده تنها توسط افراد متخصص می تواند مورد بازرسی قرار
گیرد. خطر می تواند ناشی از اورانیوم ضعیف شده حاصل از بمباران توسط ناتو
باشد که به شکل مستقیم و به شکل غیر مستقیم تجهیزات را آلوده ساخته است.
علاوه بر این، «کولیماتورها» دارای تریتیوم است و ابزارها و سامانه های هدف
یاب می تواند تشعشعات رادیو اکتیو داشته باشد و برای آنهایی که این ابزارها
را بازرسی می کنند خطرناک است».
بر اساس راه کارهایی که برای اجتناب از انفجارهای اورانیوم ضعیف شده مطرح
گردیده : «از هر وسیله ای یا تیجهیزاتی که فکر می کنید ممکن است با مهماتی
که دارای اورانیوم ضعیف شده بوده اند و یا موشک کروز تاماهاک مورد حمله
قرار گرفته اند اجتناب کنید. به مهمات اورانیوم ضعیف شده ای که در مسیرتان
پیدا کنید دست نزنید. اگر به نظرتان می رسد که هوا آلوده است، فورا فرماندۀ
خودتان را مطلع سازید. هر کجایی که هستید با هر وسیله ای که در محل می
یابید، منطقه ای را که آلوده تشخیص داده اید علامت گذاری کنید. اگر در
منطقۀ آلوده به سر می برید، دست کم، از ماسک و دستکش حفاظتی استفاده کنید.
به بهداشت شخصی تان به بهترین شکلی رسیدگی کنید. دائما خودتان و لباس
هایتان را بشوئ
ارزیابی های گوناگون
دربارۀ مقدار اورانیوم ضعیف شده در موشک ها
به ویژه بر اساس منابع گوناگون از ۳ کیلوگرم تا حدود ۴۰۰ کیلوگرم اختلاف
نظر وجود دارد. در یادداشت ها منابع مختلفی در بارۀ این موضوع معرفی شده که
می توانید ببینید که برای ارزیابی تأثیرات آن در طبیعت دارای اهمیت بسیار
زیادی می باشد [۵].
تکذیب قابل پیشبینی دربارۀ حضور اورانیوم ضعیف شده در موشک ها می تواند با
مجموعه ای که در پائین صفحه یادآور شدم و به همین گونه منابع نظامی قابل
مقایسه باشد [۶].
این تفاوت های بزرگ در داده ها را به سادگی می توان توضیح داد. کلاهک برخی
از موشک های کروز مسلح به اورانیوم ضعیف شده است. موشک ها ی دیگر نیز
اورانیوم ضعیف شده دارند ولی نه به عنوان مهمات بلکه به عنوان بال متعادل
گر در طول پرواز.
در نتیجه می توانیم دو مورد را مورد بررسی قرار دهیم :
_ فرضیۀ اوّل : پهپا د با کلاهک اورانیوم. ۴۰۰ کیلو گرم اورانیوم ضعیف شده.
_ فرضیۀ دوم : پهپاد بدون کلاهک اورانیوم. ۳ کیلوگرم اورانیوم ضعیف شده.
محاسبۀ تأثیرات اورانیوم ضعیف شده
در طبیعت و در رابطه با سلامتی انسان
در بررسی های گسترده ای که نویسنده به مسائل و مشکلات اورانیوم ضعیف شده
اختصاص داده [۷] پیش ازاین موضوع محاسبۀ آلودگی به رادیواکتیو اورانیوم در
موشک های کروز – پهپادها – مطرح شده است : به ویژه دربارۀ موشک هایی که در
سال ۱۹۵۵ روی بوسنی پرتاب شد.
این بررسی ها در انترنت و در مجلۀ زیر قابل دسترسی می باشد :
Scientifique Tribuna biologica e Medica [8], [9]
اگر الگوهایی را که در مقالات پیشین مطرح گردیده، در چشم انداز قرار دهیم،
می توانیم به شکل موضعی یعنی در مناطق بمباران شده در مورد چگونگی عمل
تنفسی نتیجه گیری کنیم، و با محاسبه ای که دست کم تنها در موارد عینی، به
ما اجازه می دهد تا بگوییم که درجۀ آلودگی در حدی است که چشم پوشی از آن
جایز نیست.
با فرض اصابت پهپلد تاماهاک که از ۳ کیلوگرم (در بهترین حالت) تا ۴۰۰
کیلوگرم (در بدترین حالت) خرج اورنیوم ضعیف شده دارد، پس از احتراق شدید در
۵۰۰۰ درجۀ سانتی گراد، زباله- ابری با ابعاد متغییر تولید می کند. ذرات
غبار، به همان شکلی که گفتیم، از عناصری درابعاد [۵-۰٫۵] میکرون تشکیل شده
است. در فاصلۀ ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر از نقطۀ اصابت می توان زباله- ابری را تنفس
کرد که به اندازۀ کافی معنی دار خواهد بود، یعنی توده ای از عناصری به جرم
.
(۱ ننوگرم = هزار میلیاردم کیلوگرم است).(۶-۵۰×۱۰-۱۰gr.) 0.6 تا ۵ نانوگرم
[10] انجام گرفته، و با قطع نظر از تأثیرات آتش سوزی GEN II محاسبه ای که
بر اساس کد
و تنها با محاسبۀ یک ساعت تنفس در فضای غبار آلود ناشی از انفجار، و باز هم
با قطع نظر از عناصر مابعدی که می تواند به افزایش ابعاد انفجار بیانجامد،
طی یک ساعت تنفس ذرات رادیو آکتیوی که از طریق تنفس زباله-ابر وارد دستگاه
تنفسی می شود، بسیار حائز اهمیت است.
افرادی که در مجاورت ا ین زباله-ابر قرار می گیرند، نخستین گروه قربانیان
را تشکیل می دهند.
موشکی که به هدف اصابت می کند قابلیت اشتعال داشته و غبارهای اکسیده را در
محیط پراکنده می سازد – بر اساس حساب احتمالاتی که در این بررسی انجام
گرفته _
۷۰ درصد اورانیوم ضعیف شده موجود در موشک هایی که «هوشمند» نامیده اند و
همیشه به هدف اصابت می کند، آتش زا بوده و تقریبا نیمی از آن جزء اکسیده
های محلول است.
محاسبات ذره شناسی نشان می دهد که غبار اکسید اورانیوم ضعیف شده ا ز راه
دستگاه تنفسی وارد بدن انسان می شود، و ذرات بسیار کوچکتری را نیز به وجود
می آورد که از غبارهایی اورانیوم در صنایع نیز کوچکتر است، یعنی به اندازه
ای کمتر از میکرون.
در مورد سرنوشت غبار اونیوم ضعیف شده در بدن انسان، راه اصلی جذب آن، همان
گونه که که می دانیم، راه دستگاه تنفسی است، که بخشی از غبار ها محلول و
بخش دیگر در مایعات بدن غیر محلول می باشد.
با توجه به خصوصیات اکسید اورانیوم ضعیف شده حاصل از کاربردهای نظامی،
ضروری است که به تفاوت عملکرد و عکس العمل های آن با غبارهای حاصل از
فعالیت های صنعتی در زمینۀ اورانیوم بپردازیم. در هر صورت (بر اساس گزارش
پانوشت ۱۱) تقریبا ۶۰ درصد از آن چه در عمل تنفسی وارد بدن انسان شده است
در دستگاه تنفسی رسوب کرده، و مابقی در بازدم آزاد می شود.
علاوه بر این، تقریبا ۲۵ درصد از عناصر وارد شده در بدن که تقریبا ۱ میکرون
قطر دارد تا مدت زیادی در شش ها باقی مانده، در حالی که مابقی در مجاری
تنفسی بخش بالا رسوب می کند، و سپس وارد دستگاه گوارش می شود ، بخشی از آن
ا ز راه ادرار تخلیه می شود، ولی بخشی دیگر این عناصر روی استخوان ها رسوب
کرده و تراکم ایجاد می کند.
این ۲۵ درصد عناصر بسیار کوچک [میکرون پایه] باقی مانده در شش ها، نیمی از
آن به شکل محلول در مایعات بدن جریان پیدا می کند و نیمی دیگر به شکل
نامحلول باقی خواهد ماند.
این نوع فعل و انفعالات و مجاورت در محیط آلوده تا کنون در موقعیت های
پیشین، که مرتبط به تابش ذرات آلفا در شش ها می باشد، بین شهر نشینان دیده
نشد است. چگونگی این نوع مجاورت با حدنساب ضایعاتی که در حفاظت پرتو افکنی
در نظر می گیرند کاملا تفاوت دارد، و بررسی آن حتی از نمونه هایی که در
مورد افرادی که در هیروشیما و ناکازاکی قربانی پرتو افکنی های شدید بوده
اند قابل تفکیک می باشد.
استاندارهای حفاظت پرتو افکنی بر اساس چنین مشاهداتی بوده و در نتیجه می
تواند خطر چنین مواردی را تقلیل دهد.
وقتی به انواع دیگری از مسمویت، به جز مسمویت رادیو لوژیک بپردازیم، از دو
دیدگاه موضوع روشن خواهد شد :
_ از دیدگاه ترکیب غبارهای فوق العاده کوچک اورانیوم ضعیف شده که از کاربرد
سلاح های نظامی منشأ می گیرد
_ از دیدگاه مسمویت شیمیایی اورانیوم
مسمومیت محیط زیست توسط اکسید اورانیوم ضعیف شده ناشی از مصارف نظامی، داری
مسمومیت شیمیایی و پرتو افکن است : در نتیجه بایستی تأثیرات [هم افزایانۀ]
(سینرژیک) این دو عامل ترکیبی را ارزیابی کرد.
به عبارت دیگر، پرتو افکنی و مسمومیت شیمیایی اورانیوم ضعیف شده در هم بایی
با یکدیگر «کوکتلی» را به وجود می آورد که به شکل مابعدی خطرات آن را
افزایش می دهد.
سپس باید از عامل آب و هوایی خشک لیبی یاد کنیم که به عنوان عامل مساعددر
پراکندن ذرات اورنیوم عمل کرده و موجب می گردد که طی سال ها مردم این ذرات
میکروم پایه را تنفس کنند. سازوکار عمل اصلی در کوتاه مدت و در دراز مدت به
تعلیق درآمدن غبار و نتایج بلیعدین آن از طریق دم و بازدم است.
نتیجه :
خطر اورانیوم ضعیف شده برای مردم لیبی به دلیل کاربرد آن در جنگ ۲۰۱۱ با
رویکردی باز و با تکیه به بررسی هایی که اخیرا در این زمینه صورت پذیرفته،
مورد بررسی قرار گرفته است. خطر پرتوهای آلفا در شش ها هنوز در رایطه با
محیط شهری مورد بررسی قرار نگرفته اند. با این وجود ارزیابی اندازه ها و
خظر حاصل از دو نوع تاماهاک (۳ کیلو گرم و ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم) می تواند
ما را به نتایجی چند هدایت کند.
در بهترین حالت (به فرض این که ۱۰۰۰ تاماهاک با ۳ کیلوگرم اورانیوم –
یادآوری می کنم که در روز اوّل جنگ ۱۱۲ شلیک از این نوع موشک را اعلام
کردند) از دیدگاه آماری تعداد افرادی که دچار تومور می شوند بسیار اندک است.
مسئلۀ آمار، امّا به هیچ عنوان موجب قضاوت دربارۀ این نوع سلاح ها که قابل
پذیرش است یا نه نخواهد بود، و یا تأیید کم ضرر بودن آن نیز نمی باشد. در
بدترین حالت ( یعنی بر اساس ۱۰۰۰ تاماهاک با ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم) تعداد
افرادی که به تومور مبتلا خواهند شد چندین هزار نفر خواهد بود.
_______________________________________________________
|
