|
«معمای مرگ عرفات»
کامبیز غفوری
این روزها، بار دیگر نام «یاسر عرفات»، هشت سال پس از درگذشت وی به اخبار
راه یافته اما این‌بار نه برای یادآوری مبارزات او و نه برای مرور زندگی‌اش،
بلکه به خاطر انتشار تحقیق تلویزیون الجزیره درباره بررسی دلایل احتمالی
مرگ این چهره‌ی فلسطینی که بیش از چهار دهه در مناسبات سیاسی خاورمیانه و
جهان نقشی غیرقابل‌انکار بازی کرد.
تلویزیون الجزیره در یک گزارش ویژه پنجاه دقیقه‌ای با عنوان «چه چیز عرفات
را کشت» فاش کرد که طی 9 ماه تحقیق که با اجازه و هم‌راهی «سُها عرفات»
بیوه‌ی چریک فلسطینی سابق همراه بود، به شواهدی مبنی بر مسمومیت احتمالی
یاسر عرفات با ماده رادیواکتیو «پولونیوم» (ایزوتوپ 210) [1] دست یافته است.
ابوعمار چگونه مرد؟
«محمد یاسر عبدالرحمن عبدالرئوف عرفات القدوه الحسینی» مشهور به «یاسر
عرفات» یا آن‌گونه که اعراب با کنیه‌اش می‌نامند «ابو عمار»، رییس سازمان
آزادی‌بخش فلسطین، بنیان‌گذار و گرداننده‌ی جنبش «فتح» از سال 1959 تا زمان
مرگ، و نخستین رییس‌دولت منطقه خودگردان فلسطینی بود. [2] ابوعمار دوست‌داران،
منتقدان و دشمنان بسیار داشت که تمامی آنها بر سر این نکته که وی برای سال‌ها
مطرح‌ترین نماد فلسطین در منازعه با اسراییل بود، اتفاق نظر دارند.
یاسر عرفات که اکثر عمر خود را به نبرد با اسراییل گذراند و در سال‌های
آغازین مبارزه، از اساس با موجودیت این کشور مخالف بود، به سال 1988 با
تعدیل مواضع پیشین خود و پذیرش قطع‌نامه 242 شورای امنیت، راه را برای
سلسله مذاکراتی با اسراییل هموار کرد. عرفات که پس از کنفرانس مادرید سال
1991، در سال 1993 توانست در مصالحه اسلو برای نخستین‌بار به توافقاتی با
دشمن دیرینه دست یابد (و به همین خاطر جایزه صلح نوبل را به همراه اسحاق
رابین و شیمون پرز دریافت کرد)، پس از سال 2000 نتوانست این روند را کنترل
کند و پس از آغاز «انتفاضه دوم» در ماه‌های پایانی آن سال، دوباره برای
اسراییلی‌ها دشمن شناخته شد و اندکی بعد در حصر قرار گرفت.
ابوعمار در 12 اکتبر 2004 ناگهان با شکم‌درد، اسهال و حالت تهوع (بدون تب)
مواجه شد. با وجود تلاش تیم‌های پزشکی فلسطینی و هم‌کاران آنها از مصر،
تونس، اردن و نهایتن انتقال به پاریس، پروسه پرشتاب یک بیماری ناشناخته،
سلول‌های خونی، کبدی و سایر بافت‌ها و اندام‌های بدنش را درگیر کرد و درپی
خون‌ریزی مغزی و کما، تنها چهار هفته پس از بروز نخستین علایم بیماری زنده
ماند. در آن زمان تمامی بررسی‌ها برای یافتن دلیل مرگ عرفات، از جمله
احتمال مسمومیت وی بی‌نتیجه ماند ولی آن‌چه مورد جست‌وجو قرار نگرفت، عنصر
رادیواکتیو «پولونیوم» بود، عنصری که نخستین مورد ثابت‌شده‌ی استفاده از آن
برای ترور، دو سال بعد از مرگ عرفات ثبت شد و علایم مسمومیت ناشی از آن، در
زمان مرگ عرفات برای پزشکان ناشناخته بود.
پولونیوم و نخستین ترور ثبت‌شده
در حالی‌که متخصصان در پرونده پزشکی عرفات، برخی از مواد رادیواکتیوی که «ذرات
گاما» تولید می‌کردند مانند کبالت-60، کروم-51 سزیوم-134 و موارد مشابه آنها
را بررسی کردند ولی از جست‌وجوی پلونیوم-210 با قابلیت ساطع کردن ذرات آلفا
غافل بودند، دو سال پس از مرگ عرفات در 11 نوامبر 2004، این‌بار یک افسر
پیشین «کا.گ.ب» که به بریتانیا پناهنده شده بود، در نوامبر 2006 ناگهان
دچار همان علایم شد.
«الکساندر لیتویننکو» (Alexander Litvinenko) افسر سابق کا.گ.ب که پس از
فروپاشی شوروی مدتی در سرویس امنیتی فدرال روسیه (FSB) خدمت کرد، پس از
مشکلاتی که با دولت و سیستم قضایی روسیه پیدا کرد، به ترکیه گریخت و سپس در
فرودگاه «هیترو»ی لندن از دولت بریتانیا تقاضای پناهندگی کرد. لیتویننکو طی
سال‌هایی که در بریتانیا بود، در کنار هم‌کاری با دست‌گاه‌های امنیتی این
کشور، با نوشتن کتاب‌ها و مقاله‌های متعددی در مخالفت با سیاست‌های «ولادیمیر
پوتین»، وی را به جنایات مختلفی از جمله صدور فرمان قتل ژورنالیست معروف
روسی، خانم «آنا پولیتکووسکایا» (Anna Politkovskaya) متهم کرد.[3[
الکساندر لیتویننکو تنها 23 روز پس از آغاز علایمی مشابه عرفات زنده ماند.
علایمی که در پی ملاقات وی با دو افسر سابق کا.گ.ب در یک رستوران ظاهر شد و
این‌بار نتیجه تحقیقات تیم پزشکی اعلام شد: مسمومیت با پولونیوم، ماده‌ای
که میزان آن در طبیعت بسیار اندک است و دوز به کار رفته در ترور لیتویننکو
تنها می‌توانست از فرآوری اورانیوم در آزمایش‌گاه‌های خاص یا با بمباران
بیسموت با نوترون‌ها در رآکتورهای اتمی به دست آید و طبعن تکنولوژی تهیه آن
در اختیار کشورهای خاصی قرار دارد.
بازگشایی پرونده مرگ عرفات پس از هشت سال
در ماه‌های پایانی سال 2011، برخی از ژورنالیست‌ها و برنامه‌سازان تلویزیون
الجزیره موافقت خانم «سها عرفات» را برای تحقیق درباره علت مرگ همسر سابقش
جلب کردند. بیوه یاسر عرفات که نسخه کامل پرونده پزشکی و کیف حاوی لباس‌ها
و وسایل شخصی او را در روزهای پایانی عمر در اختیار داشت، آنها را در
اختیار ژورنالیست‌های کنجکاو قرار داد و آنان بودند که در کنار چند ماه
مصاحبه با پزشکان و افراد مرتبط با قضیه، نهایتن تصمیم به ردگیری عنصر
پلونیوم با کمک بیمارستان دانشگاه لوزان در سوییس و مرکز پزشکی قانونی این
دانشگاه گرفتند. گفتنی است که مراکز یادشده از مجهزترین آزمایش‌گاه‌های
پزشکی قانونی برخوردارند و پیش‌تر از سوی دادگاه بین‌المللی جنایات جنگی
مسوول بررسی پرونده‌های قربانیان جنگ‌های یوگسلاوی سابق و تیمور شرقی شده
بودند و بررسی موضوع مرگ پرنسس دایانا نیز به درخواست دولت بریتانیا، به
آنان محول شده بود.
مشکلات رایج کار ژورنالیستی، از جمله عدم رضایت بعضی از پزشکان عرب برای
گفت‌وگو (مانند دکتر ابراهیم مصطفای مصری که اعلام کرد دولت نظامی مصر وی
را از انجام مصاحبه منع کرده) و موضع نه‌چندان دوستانه‌ی سیاست‌مدارانی چون
وزیر دفاع سابق فرانسه [4]، تنها موانع تحقیق نبودند. «بیمارستان نظامی
پرسی» [5] فرانسه که یاسر عرفات روزهای پایانی عمر خود را در آنجا گذراند،
اعلام کرد که تمام نمونه‌های خون و ادرار بیمار سابق را از بین برده‌است.
بنابراین متخصصان پاتولوژی و سم‌شناسی لوزان، از تنها منبع موجود، یعنی
وسایل شخصی عرفات استفاده کرده و با نمونه‌های اندک موهای به جامانده در
کلاه عرفات، بررسی پرزهای مسواک او و بقایای ادرار در لباس‌های زیر، جست‌وجو
را ادامه دادند.
از آنجا که نیمه‌عمر پولونیوم-210، تنها 138 روز است (یعنی میزان آن هر
چهار ماه نصف می‌شود)، متخصصان انتظار داشتند که در صورت مسمومیت، تنها چند
میلی‌بکرل [6] پلونیوم-210 در نمونه‌ها بیابند اما میزان 54 میلی‌بکرل
پولونیوم در مسواک و 180 میلی‌بکرل از این ماده در نمونه ادرار به جای
مانده در لباس‌ها آنان را شگفت‌زده کرد. محققان مذکور بر این عقیده‌اند که
بین 60 تا 80 درصد پولونیوم ردگیری شده دارای منشا غیرطبیعی است اما برای
اثبات قطعی این مورد نیاز به بقایای جسد عرفات دارند.
پس از مشخص شدن موضوع یادشده، سها عرفات از مقامات تشکیلات خودگردان
فلسطینی خواست که اجازه نبش قبر را صادر کنند و هم‌چنین از مراجع مذهبی
تقاضا کرد تا به جواز این امر فتوا دهند. روز پنج‌شنبه گذشته (5 ژوییه
2012)، «شیخ محمد حسین» مفتی فلسطین فتوای نبش قبر را صادر کرد و هم‌زمان
محمود عباس رییس دولت خودگردان فلسطینی در کنار موافقت با این عمل، خواستار
تحقیقات بین‌المللی درباره مرگ عرفات شد.
نتایج و حاشیه‌های یک کار ژورنالیستی حرفه‌ای
کار حرفه‌ای تیم ژورنالیست‌های الجزیره در پی‌گیری ماجرا و تلاش آنان برای
روشن‌کردن حقایق ستودنی است. همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، تا به حال دست‌کم
یک نمونه از به‌کارگیری پولونیوم در ترور به ثبت رسیده و مشخص نیست چندبار
دیگر از فن‌آوری‌های انحصاری و پیش‌رفته برای آدم‌کشی استفاده شده است ولی
به دلایلی چون عدم سوظن، فقدان اراده برای پی‌گیری و یا ضعف‌های علمی و
تکنیکی برای تشخیص، این قتل‌های احتمالی در پرده مانده‌اند. برنامه ویژه
الجزیره، نه تنها ممکن است راه‌گشای پی‌بردن به دلیل مرگ عرفات باشد، چشم
متخصصان و تمامی افرادی را که به‌نوعی با وقایع مشابه مرتبطند بازتر کرد و
فصل تازه‌ای در این‌باره گشود.
البته پیامدهای سیاسی این اقدام رسانه‌ای هم دور از چشم مخاطبان تیزبین
نمانده است. برخی از چهره‌های سیاسی طرف مصاحبه در تلویزیون الجزیره
معتقد بودند که دولت اسراییل در سال 2004 تصمیم به از بین‌بردن عرفات داشت
و عقیده‌ای در آن زمان بر سیاست‌مداران تل‌آویو و واشنگتن حاکم بود که
عرفات مانع اصلی دست‌یابی به صلح و آرامش است. از جمله این افراد مصاحبه‌شونده
«محمد راشد» مشاور سابق عرفات بود که گفت «آریل شارون» در گفت‌وگویی رو در
رو، مستقیمن به او گفته است که واکنشش با دیگران فرق می‌کند و عرفات یا هر
تهدید دیگری علیه اسراییل را از میان برخواهد داشت. دولت اسراییل تا کنون
به گزارش‌های فوق واکنش رسمی نشان نداده است و انتظار می‌رود که با توجه به
موارد مشابه پیشین، کماکان سیاست نه تکذیب و نه تایید را پیش گیرد لیکن
اگر تحقیقات آتی، مرگ عرفات را به دلیل مسمومیت با پلونیوم ساخت بشر تایید
کند، طبعن تمام انگشت‌های اتهام به سوی تل‌آویو نشانه خواهند رفت، جایی که
سیاست‌مدارانش در کنار انگیزه‌ی کافی، نه تمایلی به قتل مستقیم برنده جایزه
صلح نوبل داشتند و نه می‌خواستند که از ابوعمار یک «شهید» دیگر ساخته شود.
باید منتظر ماند و دید که استخوان‌های عرفات پس از هشت‌سال انتظار، چه برای
گفتن دارند؟
لینک گزارش ویژه الجزیره با عنوان چه کسی عرفات را کشت
پانوشت‌ها:
«پولونیوم» (Polonium) عنصری شیمیایی با عدد اتمی 84 است که در سال 1898
بوسیله پی‌یر و ماری کوری کشف شد. این عنصر کمیاب 33 ایزوتوپ شناخته‌شده با
جرم‌های اتمی بین 188 تا 220 دالتون دارد که مشهورترین آنها همان ایزوتوپ
210 مورد اشاره است و منبعی برای تشعشع ذرات آلفا است. این ذرات می‌توانند
برای جاندارانی که در معرض تابش قرار گیرند کشنده باشند. گفتنی است که
پولونیوم به یاد زادگاه ماری کوری (لهستان یا Poland) پولونیوم نامیده شد.
لهستان در آن زمان به دست روسیه، اتریش و پروس تجزیه شده بود و بدین‌ترتیب
پولونیوم نخستین عنصری شد که در نام‌گذاری آن دلایل سیاسی دخیل بود.
عرفات به سال 1929 از یک خانواده فلسطینی در مصر به دنیا آمد. پدرش اهل غزه
و مادرش از اهالی بیت‌المقدس بود. به سال 1944 وارد «دانشگاه ملک فواد اول»
شد، در جریان جنگ‌های 1948 دانشگاه را ترک کرد و به فداییان فلسطینی پیوست
اما با فروکش کردن آتش جنگ به دانشگاه بازگشت و مدرک مهندسی ساختمان گرفت.
وی به صورت پیوسته تا سال 1959 که شخصن جنبش فتح را پایه‌ریزی کرد، در تمام
جنبش‌های ضد اسراییلی شرکت داشت و از آغاز دهه شصت میلادی نیز تا زمان مرگ
در سال 2004، یکی از رهبران بنام فلسطینی محسوب می‌شد.
آنا پولیتکووسکایا (Anna Politkovskaya) ژورنالیست و فعال حقوق بشر روسی
بود که به مخالفت با جنگ چچن و سیاست‌های ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه
شهرت داشت، به تاریخ هفتم اکتبر 2006 در آپارتمانش به ضرب گلوله کشته شد.
عاملان ترور وی هرگز مشخص نشدند اما مخالفان پوتین، (از جمله الکساندر
لیتویننکو) وی را متهم کردند که دستور قتل را صادر کرده است.
خانم «میشل الیوت-ماری» (Michele Aliot-Marie) وزیر دفاع فرانسه در زمان
بستری شدن عرفات بود و به‌عنوان بالاترین مقام مسوول در امور نظامی (از
جمله بیمارستان‌های نظامی) مورد مصاحبه قرار گرفت. وی در پاسخ به این سوال
که چرا نمونه‌های خون عرفات نگهداری نشده‌اند گفت: «تا آنجا که من می‌دانم،
نمونه‌ها پس از مرگ نگهداری نمی‌شوند مگر این‌که تقاضای قضایی وجود داشته
باشد. بنابراین اگر شما امروز می‌گویید که باید آنالیزی صورت گیرد، بروید
از خانواده آقای عرفات بپرسید[که چرا آن زمان تقاضا نکرده‌اند]»
«بیمارستان نظامی پرسی» (Hôpital d’instruction des armées Percy) در منطقه
«کلامار» واقع در غرب پاریس قرار دارد و توسط سرویس درمانی وزارت دفاع
فرانسه اداره می‌شود. این بیمارستان علاوه بر پذیرش نظامیان، به شهروندان
عادی نیز خدمات درمانی ارایه می‌کند.
«میلی بکرل» (Milibecquerel, mBq) واحد اندازه‌گیری فرعی رادیو اکتیویته در
سیستم متریک است و برای بیان شدت پرتوزایی استفاده می‌شود. این مقدار برابر
تعداد هسته‌های متلاشی شده در یک ثانیه است. نام بکرل به افتخار «هانری
بکرل» کاشف پرتوزایی بر این واحد گذاشته شده است.
کوچه سیاست
_______________________________________________________
توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام
دریافت نمیشود.
|
