|
تاریخ انتشار:08.06.2015
جامعه شناسی
واکاوی یک ذهنیت – نگاهی بر مجازات اعدام و تلاش برای لغو آن در
ایران
مژگان ثروتی
انتقاد به قوانین جزایی زمانی آغاز می شود که در اهداف خود شکست می
خورد. به این معنی که با بکار گیری و اجرای قوانین جزایی نه تنها
جرم و جنایت کاهش پیدا نمی کند ،بلکه نظم و امنیت اجتماعی بشدت
متزلزل می گردد. از اینجا است که باید بر روی تغییر و فهم دیگری از
قوانین کیفری متمرکز شد و در این راستا سوالات متعددی مطرح می شود
که پاسخ به آنها برای ما ضروری است از جمله
آیا اروپای قرن های 16 و 17 متکی بر قوانین جزایی کهن و اعدام به
لحاظ اجتماعی متکامل تر از اروپای قرن 20 است که قوانین جزایی را
تغییر داده و مجازات مرگ را از بین برده است؟ آیا قوانین جزایی
حاوی مجازات مرگ به تکامل اجتماعی و اخلاقی بشر کمک می کند؟ آیا
تشدید مجازات به کاهش جرم منتهی شده است؟ آیا نرخ جرم در کشور هایی
که مجازات مرگ در آنها لغو شده است نسبت به سایر کشور ها بالاتر
است و از امنیت کمتری برخوردار هستند؟ اصولا انسان ها در جوامع
اسلامی با قوانین کهن جزایی چگونه می اندیشند و چرا در مقابل تغییر
مقاومت می کنند؟ مقاومت در مقابل تغییر و اصرار به تکرار قوانین
جزایی کهن در واقع سوالی در حوزه مردم شناسی و جامعه شناسی است.
روبسپیر( 1758- 1794 ) یکی از شخصیت های اثر گذار در انقلاب فرانسه
در اواخر قرن هیجدهم می نویسد ؛ مجازات اعدام ، نژاد انسانی را به
زنجیر کشیده است. قوانینی که در آن مجازات مرگ در نظر گرفته شده
است ، متن آن را با خون نوشته اند. اما روبسپیر با دید اتوپیایی و
انقلابی خود ، ترور مخالفین جمهوری را مجاز پنداشت، و در نهایت در
همان متنی که از آن هراس داشت گرفتار شد و به همان زنجیری که خود
نقد کرده بود، کشیده شد.
مقدمه
بخش اول این مقاله بررسی تاریخی و تئوریک مجازات اعدام و تلاش برای
لغو آن در اروپا است . بخش بعدی مروری بر موقعیت اعدام در ایران و
بررسی استدلال های رایج در بین موافقین اعدام است.
مقاله متکی بر تحلیل محتوا همراه با پژوهشی میدانی در تهران است .
تحلیل محتوای کوتاهی از گفتمان ها و استدلال های مردمان عادی کوچه
و بازارو واکاوی استدلال های آنها است . کالبد شکافی ارز ش ها و
رذیلت هایی که در بین ما عادی شده است. ازا ینرو نه تنها ما آنها
را نمی بینیم ، بلکه آنها را طبیعی می دانیم. این مقاله تلاش دارد،
فضایی را برای اندیشیدن و بررسی استدلال های موافقین و مخالفین
اعدام در ایران باز کند.
در این مقاله ، بحث تنها بر سرمجازات مرگ ( اعدام) و لغو آن نیست،
بلکه بر سر تردید و شک داشتن به آن دسته از ارزش ها و استدلال هایی
است که از ما انسانها، ناظرانی بی تفاوت می سازد و از اینرو مجازات
مرگ ( قصاص ، سنگسار … ) را تسهیل می کند.
در واقع موضوع مورد تحقیق در بررسی این استدلال ها و دیالوگ های
روزمره ، عنصر اعدام نیست. بلکه باز کردن فضای اندیشه و بحث و
گفتگو است. به عبارت دیگر القای یک نظر در تائید لغو اعدام نیست ،
بلکه می خواهد بگوید استدلاهایی که هدف باز تولید کردن نظم و امنیت
اجتماعی رادارد، تا کجا می تواند ماهرانه خود درویران ساختن همان
هدف نقش آفرینی کند. بعبارتی تا کجا یک اندیشه و استدلال می تواند
ضد خود عمل کند. واکاوی این فرضیه؛ خشونتی که از طریق یک سیستم
قضایی و حقوقی اعمال می شود، چطور با خشونت پنهان در استدلال های
ما پیوند می خورد و یکدیگر را تقویت می کندو استمرار خود را در طول
زمان تضمین می کند. نقطه بحران آنجا است که مجازات مرگ – در قالب
یک سنت دیرین- خود هدف شود. سیستم حقوقی و کیفری بر اساس قوانین از
پیش تعیین شده انتزاعی(الهی) نوعی نظم فرهنگی است. در این نظم
فرهنگی ، خرد و تجربه نقشی ندارد. بلکه هدف اجرای قوانین الهی است
. قوانینی که در ذهن بشر با مفهوم عدالت اجتماعی تداعی می شود. این
نظم فرهنگی در واقع نوعی سکون فرهنگی است . نوعی تکرار مداوم در
طول زمان که با تحول فرهنگی عناد دارد . چرا که این نظم فرهنگی به
نوعی، خود مقدس شده است. به همین دلیل من این مقوله را در حوزه
جامعه شناسی فرهنگ طبقه بندی می کنم.
آیا می توان جرم و مجرم را در این نظم فرهنگی ( قوانین از پیش
تعیین شده ) توضیح داد؟ به زعم نویسنده مجرم و جرم هر دو نه در
قوانین انتزاعی، بلکه در یک مجموعه ای از عناصر واقعی چون عناصر
فرهنگی ،اقتصادی و سیاسی خود را باز می نماید. تاکید بر قوانین از
پیش تعیین شده و توجه صرف به مجازات ، بدون رفرم عناصر اقتصادی،
فرهنگی و سیاسی نه تنها پاک کردن صورت مسئله است ، بلکه تکرار
قانونی و رسمی جرم است. آیا می توان انسانی را بدلیل دروغ گفتن (یعنی
فاقد فضیلت راستگویی بودن) درجامعه ای که خشت آن بر دروغ بنیان
گذاشته شده است را مجازات کنیم؟ در این صورت آیا عدالت اجتماعی
اجرا شده است؟ اگر دست فقیری را به جرم دزدی در یک جامعه فاقد
امنیت اقتصادی و اجتماعی قطع کنیم، آیا مسیر یک زندگی شرافتمندانه
و امکان آموختن حرفه ای برای امرار معاش در آینده را، برای همیشه
نابود نکرده ایم؟ به راستی مفهوم مجازات چیست؟
________________________________________________________
توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام
دریافت نمیشود.
|
