تاریخ انتشار: 17.05.2014

نقدی برآینه های روبرو...!

hoshyaresmaeil@live.com

فیلم سینمایی " درآینه های روبرو "، با کارگردانی نگارآذربایجانی و تهیه کننده گی فرشته طاهر پور . فیلم در 1388 یا 1389 ساخته شده است . تهیه کننده یا کارگردان درپایان فیلم خطاب به بیننده متنی کوتاه شامل 4 خط را نوشته است قابل تامل .همین 4 خط تمام فیلم را خلاصه و نتیجه گیری کرده است .

خلاصه داستان فیلم : موضوع فیلم برای بافت فرهنگی و سنتی جامعه ایران کاری قوی محسوب میشود . موضوع جایگاه اجتماعی و انسانی افراد بلاتکلیف 2 جنسیتی را باز میکند. نفراتی که ظاهرا زن هستند و تمایلات مردانه دارند ویا بالعکس. این افراد برای تعیین تکلیف خودشان باید عمل جراحی انجام دهند و بسته به ژنهای تاثیرگذار ، خودشان و احساسشان را تعیین تکلیف کنند . در فیلم اشاره میکند که ظاهرا حکومت اسلامی این موضوع را به رسمییت شناخته و حتی بودجه مالی برای عمل هم درنظر دارد . با همین جمله به راحتی یک جدل نیمه پنهان را بین 3 ضلع یک مثلث باید تشخیص داد . نقش پایه ای حکومت ، ضلع سنتهای جامعه ، و نقش علم !

پرواضح است که علم حرف اول و آخر را باید بزند ولی سنتها و تابوهای اجتماعی این نقش علم را کم رنگ میکند . کارگردان و تهیه کننده با هر رویکرد تابوشکنانه باید پارامترهای دیگر را هم در نظر بگیرد . سرمایه گذاری و نحوه ساخت و بیان حرفها....به شکلی که فیلم هم جواز حکومت را برای اکران بگیرد و هم جواز فروش از طرف مردم . پاراگراف 4 خطی آخر فیلم ، انگشت روی هر 3 ضلع گذاشته است :

- بر اساس آماری تحقیقی از هر200 هزارکودک ایرانی یک مورد دارای جنسیت مخالف آشکار یا پنهان است . دلایل ژنتیکی و رشد این پدیده کار محققان است... ( علم )

- اینکه راه حل چیست ؟ کارقانون گذار یا مجتهدان است ....

- اما تنظیم رابطه انسانی با این افراد درسطح جامعه کارفرهنگ سازان است .....

کاملا مشخص است که دادن نقشی به مجتهد درخط دوم یا سمبلیک است و یا زوری . مجتهد دررابطه با سنتها و یا دفاع از خرافات به شکلی ریشه ای همیشه با علم درتضاد بوده است . حتی درهمین فیلم هم به نقش حکومت دربه رسمییت شناختن موضوع و اختصاص دادن بودجه اشاره میکند....اما بلافاصله از زبان فرد 2جنسه اقرارکرده است که موضوع بعد از عمل جراحی تازه شروع میشود و بعد از عمل توی این جامعه چطور باید زندگی کرد ؟ کارگردان ناخواسته و یا زیرکانه مجتهد را بیگناه کنار میگذارد و جدل اصلی را بین جامعه و سوژه قرار میدهد یا میگذارد به عهده خود مخاطب که قضاوت کند . و این نقطه ضعف فیلم است که یحتمل آگاهانه و جبری بوده است .

جامعه و سنتها بسیارقوی عمل میکنند به طوری که علم را اساسا به رسمییت نمیشناسد . قانون تصویب میشود با عنایت به فشار و بالا رفتن رقم این موضوع....ولی سنتها آنقدرقوی هستند که قانون را سمبلیک کرده است . درعوض کارگردان ، سوژه 2 جنسه را درتمام فیلم به مذهب حواله میدهد . درصحنه ای بازیگر زن وقتی متوجه 2 جنسه بودن طرف مقابل میشود تقریبا به حالت وحشت زده فرارمیکند و همین گیجی هم باعث تصادف او میشود . بعد از تصادف وقتی متوجه میشود همان 2 جنسه جانش را نجات داده است پس به حرفهایش گوش میکند . اما قانع نمیشود و سریعا سوژه 2 جنسه را به خدا و مذهب و گناه حواله میدهد. این حواله دادن موضوعی علمی و وصل زوری اش به  مذهب کمی طنز شده است که البته یک جبری را هم میشود در پشت آن دید .

پاراگراف آخر فیلم به جز دادن نقشی به مجتهدان که دست برقضا درحکومت هم هست ومدافع همان سنتهای غلط.... که تاریخا نقشی مثبت نداشته اند ، بقیه اش را خوب تمام یا جمع کرده است . اینکه تنظیم با این افراد کار فرهنگ سازان است و این فرهنگ سازان اگر بخواهند یک تسبیح به دست سوژه ببندند تناقض بعدی است . خانواده و یا پدر مستمر میگوید که صلاح دخترش را میخواهد . و خانم مدافع 2 جنسه درجایی خطاب به پدریا جامعه میگوید : صلاح و حفظ آبرو....؟ پس احساست کجاست ؟ اون دخترت است و خودش هم از این موضوع ( بلاتکلیفی ) راضی نیست . همین دیالوگ را در جایی از فیلم خود سوژه 2 جنسه میگوید که فکرمیکنی من یه روز صبح از شکم سیری تصمیم گرفتم جنسیت خودم را تغییر بدهم ؟ فکر میکنی دوست ندارم عاشق شوم و حتی سوال میکند که عاشق شدن چه شکلی است ؟ پس تصمیم خودش نبوده است . صد البته راه حل پیش مجتهد نیست راه حل پیش علم و همان فرهنگ سازان است . و کارگردان به هردلیلی به نقش علم اشاره تاکیدی نمیکند و با پر رنگ کردن نقش علم ، همین ساده ترین را درذهن مخاطب نمیگذارد . درعوض تسبیح و سجاده نماز را مرتب نمایش میدهد .

پدرخانواده تصمیم گرفته تا دختر2 جنسه اش را به خاطرمصلحت و حفظ آبرو به زور شوهر بدهد . و تناقض برادرِ 2 جنسه ، که نمیداند باید فکرآبروی پدرباشد یا احساس برادری به خواهر بلاتکلیفش . برادر 2 جنسه درصحنه ای از خانم مدافع 2 جنسه سوال میکند : اگر بچه خودت روزی 2 جنسه باشد تو چکارمیکنی ؟ و دوست 2 جنسه جواب میدهد به خودم فشارمیآورم تا فرزندم سختی نکشد . حفظ آبرو یا مصلحت یعنی فشار روی فرزند.... ! دریک جایی از فیلم هم کارگردان پسربچه 8 ساله زن را نشان میدهد که ظاهرا دربازی بچه گانه لباس دخترانه تنش کرده است و مادرضمن بحث به شدت ازاین صحنه متشنج میشود . این صحنه نشان میدهد که داستان ادامه داراست در سطح جامعه..... وبه نوعی با عکس العمل تشنجی ، کردیت مجتهدانه به همان تابو میدهد ! شاید به همین دلیل قانون حکومتی تصویب میشود ولی عمل نمیشود . خانم مدافع 2 جنسه بعد سوالی میکند از برادر سوژه 2 جنسه ، که همین سوال نهایتا باعث تعیین تکلیف ذهن برادر2 جنسه میشود و برادر نهایتا کمک میکند که خواهرش از ازدواج جبری فرار و به آلمان میرود و عمل هم میکند . سوال خانم مدافع 2 جنسه از برادر مربوطه این است که : اگر پدرت بنا به مصلت یا حفظ آبرو بخواهد تو را به زورشوهر بدهد تو چه میکنی ؟ ( درحالی که طرف جنس مذکراست )

تابوهای فرهنگی را خوب تصویرکرده است . ولی نمیتواند به نقش حکومت که ابزارهای زدودن این تابوهای اجتماعی را دارد اشاره مستقیم کند . قانونی تصویب شده است ولی کسی با قانون کاری ندارد . ستنها قضاوت و حتی حکم میدهند . مردم زندگی روزمره شان هنوز روی سنتها پیش میرود . هنوز وقتش نشده تا چنین موضوعی درمقام علم و طبیعت تشریح شود و با بی رحمی به آن سنتهای غلط تاخت . نقشه ژنتیکی یا نقش علم پررنگ نیست . مثل افغانستان امروز که بعد از طالبان قوانین برابری زن و مرد روی کاغذ خیلی مدرن است ولی زندگی واقعی روی پایه سنتهای غلط جامعه پیش میرود . البته نیاز به زمان دارد . در همین غرب هم سالها طول کشید تا تصویب قانون از روی کاغذ به عملکرد و به رسمییت شناختن اجتماعی و نهایتا ازدواج 2 جنسه علنی انجام شود .

نقش حکومت یا مجتهد در "مسئولییت" کم رنگ است . دعوای اصلی را بین جامعه و علم نشان میدهد و مخاطب را بین این دو ضلع تقریبا سرگردان ول میکند . درصورتی که به قول امیرکبیر : اگر این مردم به جای مراجعه به پزشک و علم ، هنوز پیش رمال و دعا نویس میروند تقصیر ماست که به جای مسجد و امام زاده برای مردم کتابخانه تاسیس نکردیم ! مسئول جهل این مردم هم ما هستیم ! در فیلم نقش مجتهد که حاکم هم هست ، مثل طبیبی میماند که دیگر پیشرفت و وجود موضوع را نمیتواند انکار کند و این فرق میکند که طبیبی بخواهد آگاهانه مثبت عمل کند...مجتهد ناچارا قبول میکند ولی از راه حل واقعی باز هم یا فرار میکند با توجیه " هرچی خدا میخواهد " و یا نسخه بدلی میپیچد !

درآینه های پیش رو فیلمی مفهومی است که با هرنقطه ضعفی مجموعا نسبت به فیلم اصغرفرهادی سروگردنی بالاتراست . فرار موفقییت آمیز سوژه 2 جنسه از ازدواج اجباری ، پیروزی انسان را بر سنت و خرافات نشان میدهد حتی اگر این پیروزی به شکل فرار باشد. تلاش کارگردان برای پیوند دوستی بین انسان وسنتهای مذهبی تناقض دارد وعملی هم نیست . از یک طرف تابوی 2 جنسه بودن را میخواهد بشکند و از طرفی مذهب را در کنار 2 طرف دعوا ( سنت و انسان ) به عنوان عنصر کمکی مینشاند درحالی که فرار یا وحشت اولیه خانم مدافع ازسوژه 2 جنسه ناشی از تمایلات یا باورهای مذهبی اش است . تسبیح سمبلیک به عنوان نماد مذهب دور دست 2 جنسه حتی درخاک آلمان و یا صحنه سینه زنی و گریه خانم مدافع 2 جنسه بیشتر خنده دار است تا تاثیر گذار....با این همه نسبت به فیلم فرهادی برتری دارد . این 2 فیلم همزمان ساخته شده اند ولی حکومت یا همان مجتهد ، چشمش را روی این فیلم بست و به جایش برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی جایزه اسکار خرید .

لینک فیلم کامل

https://www.youtube.com/watch?v=fkXG5Zx9APc

اسماعیل هوشیار

17.05.2014

_______________________________________________________

توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام دریافت نمیشود.